Door Fleur Jongepier (Radboud Universiteit Nijmegen)

De filosoof Rae Langton (Cambridge, UK) opent haar artikel Duty and Desolation (1992) met de volgende woorden (vrij vertaald):

Dit artikel gaat over twee filosofen die elkaar schreven. De een is beroemd; de ander niet. Het gaat over twee praktische perspectieven, de ‘strategische’ en de ‘menselijke’, en wat de beroemde filosoof daarover zei. En het gaat over vriendschap, bedrog, plicht en wanhoop. Dit zou genoeg moeten zijn ter introductie.

Hoewel Duty & Desolation eigenlijk vooral een artikel is binnen de ethiek, heb ik het artikel niettemin vorige week aan studenten voorgeschreven die een tweedejaarscursus philosophy of mind volgen, want ook in dat opzicht valt er veel uit de tekst te halen. Want wat is vriendschap? Wat betekent het om tegen een vriend te liegen? Waarom is liegen erger of anders dan niet helemaal de waarheid spreken? Behandel je de ander nog als persoon als je hem/haar bedriegt?

‘Severe Kant’

De belangrijkere reden, echter, waarom iedereen Langton’s artikel zou moeten lezen is omdat het een aanval is tegen karikatuurfilosofie in het algemeen, en karikatuurfilosofie van Kant in het bijzonder. In het artikel onderscheidt Langton hiertoe severe Kant en sane Kant.

De severe Kant is streng in de leer: liegen is bijvoorbeeld, te allen tijde fout, ongeacht wie tegen wie liegt of de specifieke omstandigheden waarin zij zich bevindt. Severe Kant is, kortom, een gekkie — een Kant wiens moraalfilosofie een soort bijbel is, waar we op een algoritmische manier allerlei concrete plichten uit kunnen destilleren. Hét voorbeeld dat Langton bespreekt dat reden geeft om te denken dat we Kant moeten gelijktrekken met severe Kant is het voorbeeld van Kant waar een vriend van je zich in je huis heeft verstopt, en een moordenaar aan je deur klopt en vraagt of deze persoon zich in jouw huis bevindt. De vraag: mag je liegen? Nee, zegt severe Kant, je hebt de morele plicht om de waarheid te spreken. Zoals Langton schrijft, wordt het voorbeeld vaak gezien als een ad absurdum. Voor velen is dit een dankbaar voorbeeld om vervolgens de Kantiaanse ethiek als serieuze theorie terzijde te schuiven.

‘Sane Kant’

Maar er is ook een andere lezing mogelijk. De sane Kant kom je helaas minder tegen in het onderwijs en elders, maar is net zo goed uit het werk van Kant te halen. Sane Kant is, grof gezegd, een genuanceerde Kant. Het basisidee is simpel, namelijk, te onderstrepen dat het Kant te doen is om een basaal respect voor personen; om menselijke waardigheid. Vanuit dit perspectief valt er iets te zeggen voor een meer genuanceerde visie over, bijvoorbeeld, liegen en bedrog, aldus Langton. Bijvoorbeeld: ‘Soms is de waarheid spreken erger dan liegen’. Of: ‘Soms is liegen (moreel) geoorloofd’.

De crux zit hem in de specifieke omstandigheden waarin iemand zich bevindt, en het feit dat mensen geen engelen zijn. Waar het voor engelen (te) makkelijk is om moreel juist te handelen, zijn homo sapiens schepsels die bloot worden gesteld aan allerlei driften en allerlei soorten kwaad. Liegen mag niet, maar in ‘evil circumstances’, is het soms, aldus Langton, alsnog geoorloofd. Soms is liegen of niet de waarheid spreken namelijk meer in lijn met de principes van menselijke waardigheid dan niet te liegen of de (volledige) waarheid te spreken.

Wat ik hierboven heb besproken is hooguit een kwart of minder van wat er in het artikel gebeurt. Wat ik nog niet besproken heb, bijvoorbeeld, is waarom liegen in eerste instantie (per default) kwalijk is. Langton legt mooi uit dat liegen kwalijk is omdat je de ander hiermee als ding behandelt, in plaats van als verantwoordelijk, handelend wezen (als persoon, als ‘agent’). Liegen zaagt, zoals Langton schrijft, de poten vanonder ons denken vandaan (it “attacks the roots of our thinking”).

Ook heb ik niets gezegd over wat er is gebeurd met de ‘beroemde filosoof’ en de ‘niet beroemde filosoof’ die elkaar in 1792-1793 brieven schreven. In tegenstelling tot veel hedendaagse artikelen in de (analytische) filosofie, is Langtons artikel er namelijk een waarbij er iets verloren gaat wanneer je vooraf alles zou verklappen. Dus dat doe ik niet.

Kortom, het beste lees je het artikel zelf – de link naar het artikel is: http://web.mit.edu/langton/www/pubs/DutyandDesolation.pdf


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

2 Comments

Comments are closed.