Door Petra van der Kooij (Sociaal wetenschapper)

We dreigen vast te lopen in de klimaattransitie. In Frankrijk kwamen de gele hesjes in opstand na de invoering van een CO2-heffing. In Nederland gingen de boeren de straat op omdat ze zich gekort voelen in de stikstofcrisis. Als we opstand willen voorkomen bij de invoering van klimaatmaatregelen, moeten we niet met doemscenario’s blijven zenden of ons door optimistische hoogmoed laten leiden, maar op zoek gaan naar verhalen van hoop.

De kracht van verhalen

De klimaatcrisis dwingt politici tot het nemen van maatregelen die zullen leiden tot fundamentele veranderingen in ons dagelijkse leven. We lijken niet te ontkomen aan een plantaardiger dieet en onze huizen moeten van het gas af. Gezien de recente oproer lijkt het nemen van deze maatregelen een recept voor weerstand. Voor een succesvolle klimaattransitie moet het grootste deel van de bevolking de noodzaak tot het treffen van klimaatmaatregelen omarmen. Verhalen spelen hierbij een rol.

De mens is een verhalenvertellend wezen, we geven voortdurend betekenis aan de wereld via verhalen. Maar elk verhaal geeft slechts een partiële weergave van de werkelijkheid. Zo geldt dat ook voor de verhalen die we elkaar vertellen over klimaatverandering en de transitie naar een duurzame samenleving. We lichten bepaalde gebeurtenissen, actoren en fenomenen uit en andere niet. Wat we wel of niet uitlichten heeft consequenties voor hoe we klimaatverandering begrijpen, waarin we de oplossing zien en hoe we ons over de situatie voelen. Verhalen zijn daarom een krachtig middel om bij te dragen aan de fundamentele sociale en economische veranderingen die nodig zijn om verdere klimaatverandering tegen te gaan. Maar, dit vraagt wel om het juiste verhaal.

Verhalen over klimaatverandering

Het klassieke verhaal vanuit de klimaatwetenschap is een verhaal van verlies en uitzichtloosheid. Smeltende ijskappen, verlies van biodiversiteit, verzuring van de oceanen en het massaal uitsterven van diersoorten en organismen in korte tijdsduur. Daarnaast bedreigt klimaatverandering het menselijk welzijn. Als we niet snel iets veranderen aan onze manier van leven, is het devies, dan gaan we een apocalyptische toekomst tegemoet. Het is een boodschap die ons vaak achterlaat met een onbehagelijk gevoel: ik wil wel veranderen, maar ik weet niet hoe of waar te beginnen. Bovendien zijn de veranderingen die ik kan maken slechts een druppel op een gloeiende plaat.

“Ik wil wel veranderen, maar ik weet niet hoe of waar te beginnen.”

Als tegenreactie op de doemscenario’s vertellen activisten, kunstenaars en groene politici verhalen van een duurzame toekomst waarin vrijheid, welzijn en geluk zegevieren. Zo hopen ze het angstige gevoel dat de doemscenario’s oproepen te tackelen en aan te sporen tot actie. Optimistische verhalen werken motiverend, maar enkel utopische vergezichten zijn niet voldoende om over te gaan tot actie zolang ze geen handelingsperspectief bieden. Bovendien houdt deze utopische weergave van het duurzame leven onvoldoende rekening met het feit dat we hiervoor eerst andere waarden en gewoonten moeten opgeven, zoals het eten van vlees of vliegvakanties. We hebben dus verhalen nodig die ons de voordelen laten zien van het duurzame leven, maar niet ontkennen dat dat soms vraagt om opofferingen.

Verhalen van hoop

Verhalen van hoop kunnen een uitweg bieden. Hoop geeft, net als optimisme, een positief verhaal over verandering in tijden van de klimaatcrisis. Anders dan optimistische verhalen die een beroep doen op een naïef vertrouwen dat het allemaal wel goed komt, gaan verhalen van hoop over het hebben van een wenselijk eindpunt zonder te leven met de kennis of het einddoel behaald zal worden. Om hoop te hebben is het wel belangrijk dat er een duidelijk handelingsperspectief is en dat je weet wat stappen zijn in de juiste richting. Alleen zo kan een gevoel van kracht en verantwoordelijkheid de boventoon voeren.

Om hoop te hebben is het belangrijk dat er een duidelijk handelingsperspectief is.

Dit handelingsperspectief gaat over de korte termijn. Terwijl we ons bij verhalen van de toekomst nog kunnen verschuilen achter wensbeelden, kan dat niet op de korte termijn. Het korte-termijn-handelingsperspectief gaat ook over opofferingen. Een leefbare planeet voor toekomstige generaties vraagt in het hier en nu om het af en toe laten staan van een stukje vlees, vakanties dichtbij huis en verminderde consumptie. 

Verhalen die enerzijds de voordelen tonen van het duurzame leven en anderzijds de opofferingen die daarvoor nodig zijn, helpen om huidige gewoonten en keuzes te herdenken. Deze betrokkenheid kan bijdragen aan begrip en de bereidheid om bepaalde zaken op te geven ten behoeve van het algemeen belang. We hebben daarom nu verhalen nodig die ons helpen te bepalen wat we van waarde vinden en wat ervoor nodig is om dat zoveel mogelijk te behouden.

Verder lezen:

Andre, Elizabeth. ‘The Need to Talk About Despair’. In Ecology, Ethics and Hope, edited by Andrew T. Brei, 1–12. London New York: Rowman & Littlefield International, 2015.

Bonneuil, Christophe. 2015. “The Geological Turn: Narratives of the Anthropocene.” In The Anthropocene and the Global Environmental Crisis: Rethinking Modernity in a New Epoch., edited by Hamilton, Clive, Christophe Bonneuil, and Gemenne Françoice, 17–31. Abingdon; Oxon; New York: Routledge.

Hall, Cheryl. ‘What Will It Mean to Be Green? Envisioning Positive Possibilities Without Dismissing Loss’. Ethics, Policy & Environment 16, no. 2 (2013): 125–41.

Kooij, Petra van der. Waarom zou ik? Handelen in een veranderend klimaat. Leusden: ISVW Uitgevers, 2019.


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

7 Comments

  1. Ik begrijp niet waarom dit artikel gepubliceerd wordt. In de eerste plaats weet PvdK kennelijk niet dat N geen klimaat gas is (zoals CH4 of Co²); in de tweede plaats is er geen enkel bewijs voor de stelling “Als tegenreactie op de doemscenario’s vertellen activisten, kunstenaars en groene politici verhalen”, maar kijk toch eens op de website van Urgenda, of platformkringlooplandbouw. Dit is echt een armchair stukje, misschien om het eigen boek te promoten? Armchair philosophy: past dat bij BijNader Inzien?

    1. Het spijt me dat dit artikel zo’n heftige reactie bij u heeft losgemaakt. U heeft helemaal gelijk dat N geen broeikasgas is. Milieumaatregelen was een betere term geweest. Wat betreft uw punt over Urgenda en andere initiatieven. Dit is een onterechte generalisatie. Ik ben bekend met de voorstellen van deze groepen en heb daar grote waardering voor. Misschien tijd om hun verhaal prominent naar voren te laten komen in het dominante discours over de klimaattransities?

  2. Klimaattransitie? Wat is dat?
    Het klimaat verandert voortdurend. Gelukkig leven wij in een warmere periode, want afkoeling geeft veel ellende.
    Er is geen klimaatcrisis. Het aanjagen van angst is het werk van activisten. Helaas kritiekloos door de media en politiek overgenomen. Zelfs het IPCC vermeldt al jaren dat er geen toename is van extreme weersomstandigheden. Streven naar duurzaamheid is mooi maar pas op voor stagnatie. Een beter doel om na te streven is vooruitgang. Het huidige energiebeleid zal leiden tot grote ongelijkheid: armoede voor velen, welvaart voor enkelen. De reden is simpel: met zon en wind is niet genoeg energie op te wekken voor ieders vrijheid. Het klimaat is koffiedik, in 2040 kan het een graad warmer zijn of kouder wegens een nieuwe kleine ijstijd. Geen mens die het weet. Adaptatie zal ons redden. Nederland en zelfs Europa kunnen op het wereldwijde klimaat nul invloed uitoefenen. Tenslotte: met dit verhaal doet u uw naam (Bijnaderinzien) geen eer aan. Ik raad aan u wat breder te orienteren te beginnen bij clintel.nl waar de opinie van wetenschappers is te lezen.

    1. Energiezekerheid voor iedereen is nastrevenswaardig. Laten we daarom een debat voeren over hoe we dit met z’n allen gaan bereiken in plaats van een debat of er wel of niet sprake is van een klimaatcrisis (het IPCC vermeldt al jaren dat het menselijk handelen invloed heeft op het klimaat). Bovendien zal verdere klimaatverandering leiden tot grotere ongelijkheid. Als we het willen hebben over vooruitgang (in de zin van meer gelijkheid) dan moeten we het dus zeker ook hebben over mitigatie. Daarnaast zal klimaatadaptatie zeker nodig zijn, maar zonder mitigatie blijft dit dweilen met de kraan open. Gelijkheid vraagt dus én om mitigatie én om adaptatie.

      1. [energiezekerheid nastrevenswaardig]
        energiezekerheid = noodzaak. Zonder kunnen wij (op deze breedtegraad) niet overleven. Van energie weten we alles af. Er is op 1 A4’tje te berekenen dat wij met zon en wind nooit genoeg energie kunnen opwekken om ieders vrijheid en welvaart te handhaven. Ook is het naïef te denken dat ‘een stapje terug doen’ de bevolking evenredig zal treffen. Integendeel: het verschil tussen arm en rijk zal sterk toenemen, daar zien we reeds de voortekenen van. De energietransitie zoals nu gepland zal leiden tot een min of meer feodale samenleving. Een nieuwe groene adel is zich aan het vormen.

  3. Goed stuk!
    Fijn om weer eens een ander perspectief te horen dan de alarmerende berichten in de media. Verhalen hebben zoveel meer kracht dan losse nieuwsflarden die ons in verwarring achterlaten

Comments are closed.