Door Michael Grooff (Student Research Master Filosofie aan de Radboud Universiteit)

Met elkaar, voor elkaar!, zo luidt het motto in tijden van corona. Je hebt de vlaggen vast wel zien wapperen. Maar waar komt deze plotselinge opleving van solidariteit vandaan? En nog belangrijker, wat zal er van deze solidariteit overblijven wanneer de huidige crisis voorbij is?

Op zulke vragen had anarchistisch filosoof Peter Kropotkin (1842-1921) een antwoord. Volgens Kropotkin, die overtuigd Darwinist was, hebben alle diersoorten met elkaar gemeen dat ze binnen hun soort samenwerken om te overleven. ‘Wederzijdse hulp,’ noemde hij dit.

Met elkaar, voor elkaar!

Wolven, hyena’s, en vele andere roofdieren jagen in groepen. De meest uiteenlopende diersoorten vormen kolonies: stokstaartjes, bijen, bevers, mieren, koraal. Ook kuddes van grazers, scholen van vissen, en zwermen van migrerende vogels handelen naar het instinct van wederzijdse hulp.

Deze neiging tot solidariteit zag Kropotkin ook bij de mens. Tegelijkertijd herkende hij een gevaarlijk egoïsme dat de overhand zou kunnen krijgen. Zonder samenwerking en met te veel onderlinge competitie sterven diersoorten uit. Zo kan voor de mens bijvoorbeeld één oorlog meer verwoesten dan honderden jaren aan samenwerking op kunnen bouwen.

De coronacrisis lijkt Kropotkin gelijk te geven: met #coronahulp bieden wij massaal aan boodschappen te doen voor anderen of op de kinderen te passen. Overal in Nederland zien we dankbetuigingen of beertjes in de ramen. Daarnaast zien we ex-zorgpersoneel terugkeren naar de IC’s, gemotiveerd enkel door de hoop om mensenlevens te redden. Er is een duidelijke opleving van solidariteit wanneer wij samen geconfronteerd worden met een situatie die op maatschappelijke schaal levensbedreigend is.

Geen tijd voor egoïsme

Maar het interessantste fenomeen is niet eens het vernieuwde gevoel van saamhorigheid, maar de versterkte afkeer van egoïsme. Neem bijvoorbeeld het nieuwsbericht over de man in New York die 80.000 mondkapjes had verzameld om deze voor absurd hoge prijzen door te verkopen. De man is gearresteerd door de FBI omdat dit soort gedrag tijdens een noodtoestand illegaal is. En we lijken het er allemaal mee eens te zijn: zoiets doe je nu simpelweg niet.

De coronacrisis lijkt Kropotkin gelijk te geven.

Een ander voorbeeld vinden we dichter bij huis. Het farmaceutische bedrijf Roche, dat grotendeels verantwoordelijk is voor het produceren van de Covid-19 tests, kwam onder vuur te liggen wegens het geheimhouden van noodzakelijke recepten. Uit protest bekladde een kunstenaar een bedrijfspand van Roche met de woorden “Hoeveel doden?”.

We hebben hier twee voorbeelden van bedrijfspraktijken die normaal gesproken acceptabel lijken, maar waarop nu wordt neergekeken. Immers hebben farmaceutische bedrijven tal van patenten, en is het in- en verkopen van goederen voor winst heel gewoon in onze samenleving. Maar nu breekt nood wet. We moeten eerst samenwerken om de crisis door te komen: ‘met elkaar, voor elkaar’.

Altijd solidariteit?

Maar Kropotkin schreef niet over pandemieën. De strijd om te overleven slaat niet enkel op ziektes: zijn opvatting van de mens als solidair wezen zou altijd moeten gelden. Wij nemen namelijk elke dag samen deel aan de overlevingsstrijd. Elke dag moeten wij eten op tafel zetten en schoon drinkwater produceren. Elke dag bouwen wij plekken om in te wonen en werken, en leggen wij snel- en spoorwegen aan om ons over te verplaatsen. Al deze dingen vereisen samenwerking.

Op het eerste gezicht lijkt het vreemd, maar we kunnen aan de hand van Kropotkin een analogie maken met Valentijnsdag of Moederdag. Zoals we geen commerciële feestdag nodig hebben om lief te hebben, hebben we geen pandemie nodig om voor anderen te zorgen. En zoals wij de dag na Moederdag nog steeds van onze moeders kunnen houden, zouden we na de pandemie dus ook nog steeds solidair moeten kunnen handelen.

Tijdloze noodsituaties

Laten wij voor een voorbeeld terugkeren naar de Verenigde Staten. Het opblazen van de prijzen voor medische uitrusting door de eerder besproken New Yorker is onethisch, maar is het uniek?

Zo is er een discussie gaande over de prijzen van medicatie, bijvoorbeeld insuline, dat in de laatste paar jaren bijna drie keer zo duur is geworden. Dit gebeurt niet omdat het duurder wordt om insuline te produceren, maar enkel omdat hogere omzet leidt tot hogere winst. Door deze hoge prijzen moeten veel patiënten hun medicatie rantsoeneren, wat in het geval van insuline dodelijk kan zijn.

We hebben geen pandemie nodig om voor anderen te zorgen.

Waarom werd de New Yorker opgepakt, maar mogen de farmaceutische bedrijven wel vrij de prijzen opdrijven? Het wettelijke verschil zit in het feit dat de New Yorker handelt in en misbruik maakt van een noodtoestand, de coronacrisis.

Kropotkin zou hierop echter kunnen antwoorden dat er geen ethisch verschil is. De diabetespatiënt die afhankelijk is van insuline verkeert net zo goed in een noodsituatie, net als haar miljoenen lotgenoten. Hier maakt de farmaceutische industrie net zo goed gebruik van om winst te maken.

Het voorbeeld van insuline zou verbreed kunnen worden naar vrijwel alle medicatie, en mogelijk zelfs de gezondheidszorg in het algemeen. Maar solidariteit gaat nog veel verder. Tijdens deze crisis worden tijdelijk extra bedden geregeld voor daklozen. Het is echter duidelijk dat dakloos zijn altijd een noodsituatie is, niet enkel tijdens een crisis – althans voor degenen die niet vrijwillig op straat leven. Wij zouden dus een permanente oplossing moeten bedenken om hun situatie te verbeteren.

Het is goed om te zien dat wij in tijden van corona meer solidariteit tentoonspreiden. Volgens Kropotkin zou dit echter niet enkel ons antwoord moeten zijn in een moment van crisis, maar de basis van onze samenleving. In alles wat wij doen, zijn wij namelijk afhankelijk van samenwerking met en zorg voor elkaar. Vergelijken we de mondkapjes- met de insulinekwestie, dan is het moeilijk te verdedigen dat de eerste zaak verbonden is met onze overlevingsstrijd, maar de tweede niet.

Wij moeten de vlaggen die ‘met elkaar, voor elkaar!’ roepen nog even laten wapperen. Ook wanneer deze crisis achter ons ligt.

Verder lezen

Peter Kropotkin. 2006. Mutual Aid; A Factor of Evolution. Dover Publications, Inc.: Mineola, New York.

Mandi Astola. 2020. Gaat onze zorgzaamheid het coronavirus overleven? Bij Nader Inzien.


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

1 Comment

  1. Onder beschaving hebben de leidende politiek, de machtige bedrijven en de sterken op aarde, de laatste 40 jaar o.a. gezien:
    – marktwerking als oplossing van maatschappelijke vraagstukken, in plaats van maatschappelijke oplossingen
    – het in handen geven van maatschappelijke diensten aan bedrijven, in plaats van aan collectieven
    – het laten bepalen van de prijs van maatschappelijke producten en diensten, door bedrijven en hun aandeelhouders
    – het stimuleren van enorme schulden
    – het verlagen van rentestanden ten gunste van bedrijven en financiële instellingen, ten koste van pensioenen
    – het toelaten van gigantische winsten bij multinationals en het bevriezen van lonen
    – armoede bij grote groepen mensen, ook in de rijkste landen ter wereld
    – het toepassen van discriminatie en uitbuiting door de sterken ten koste van de zwakkeren
    – een sterk toenemende 2 deling op vele fronten
    – soepele belastingregiems en lage belasting voor sterke bedrijven en hun aandeelhouders, en rigide belastingregiems en afbraak van maatschappelijke voorzieningen voor zwakkere burgers
    – het beschouwen van werknemers als goedkope, flexibele productie capaciteit, waarbij de winsten, continuïteit een eigendomsaandeel toekomen aan aandeelhouders
    – milieu-, geluidsoverlast die gezondheidsschade veroorzaakt voor miljoenen/miljarden mensen, door enkele grote overlastveroorzakers
    – enorme klimaatschade door hele bedrijfssectoren en bedreiging van bestaansrecht bij miljarden burgers en ontelbare andere levensvormen op aarde

    Ik denk dat er een gemanipuleerd begrip wordt gehanteerd van het begrip beschaving.
    Beschaving gaat er juist om de macht op een rechtvaardige en menswaardige manier toe te passen. Waarbij het leven op aarde wordt gekoesterd als hoofdverantwoordelijkheid.
    Het wordt tijd dat dit laatste de visie wordt van toepassen van macht door democratie en de sterken der aarde.
    En als de sterken en machtigen deze verantwoordelijkheid niet aankunnen of niet kunnen organiseren, zoals bewezen, dan moeten de zwakken het overnemen. Het liefst via het stemhokje.

Comments are closed.