Door Dardan Hoti (Bachelorstudent KU Leuven)

De complottheorie is een intrigerend verschijnsel waarbij eindeloos veel creativiteit lijkt te komen kijken – van individuen die er anno 2021 van overtuigd zijn dat de aarde plat is, tot het geloof in een satanisch pedofielennetwerk waar een globale elite achter zit. De mens heeft er echter een hang naar om altijd nóg een stap verder te gaan…

Op de hoogte blijven? Volg ons op Twitter, Facebook en Instagram.

Wat dacht u bijvoorbeeld van een potentiële ultieme samenzweringstheorie? Niet de meest uitgebreide of vergezochte is hier van belang, maar eentje die de complottheorie zélf als een conspiratie beschouwt: de meta-complottheorie. 

Illustratie: Dirk van de Wiel, Van 9 tot 5 

Een onuitputtelijke bron van conspiratie 

Via een datingapp begin je te praten over het bestaan van de meest absurde complottheorieën. Erna besluit je om een paar video’s te maken waarin je deze beweringen op de proef stelt. Wat begint als tijdsvulling om je universitaire opleiding te ontwijken, wordt opeens een groot succes met miljoenen mensen die je clipjes zien en liken. Uiteindelijk groei je zelfs uit tot een van de meest populaire online anti-complottheoretici: dat is het verhaal van Abbie Richards. 

Alles maakt kans om het onderwerp te worden van een conspiratie

De complotten-grafiek die Abbie heeft ontwikkeld kent twee interessante extremen. Helemaal onderaan vinden we de complottheorieën die gebaseerd zijn op feiten die plaatsvonden en uiteindelijk bleken te kloppen. Aan de andere kant van het spectrum staan de uiteenzettingen die nergens op gebaseerd zijn en zelfs als gevaarlijk kunnen worden beschouwd.  

Wat deze grafiek ons leert is dat alles kans maakt om het onderwerp te worden van een conspiratie. De bron lijkt onuitputtelijk.  

Illustratie: Abbie Richards 

Deze complottheorieën ontsnappen niet aan de mogelijkheid om zelf onderwerp te worden van een andere en grotere complottheorie. In haar allesomvattende vorm stelt de meta-complottheorie dat al deze complottheorieën niets anders zijn dan het bewuste werk van één overkoepelende samenzwering.  

Het doel is om zo een maatschappij te creëren waarbij waarheid en bedrog zó moeilijk te onderscheiden worden dat uiteindelijk een sfeer van irrelevantie wordt gecreëerd. 

Ook de meta-complottheorie kent vele gedaanten 

Een afgeleide vorm van deze theorie is haar taalvariant. Zo beweren sommigen dat het woord ‘complot’ zelf door de CIA is toegevoegd aan onze woordenschat om reële samenzweringen omtrent de moord op John F. Kennedy als niet-plausibel te kunnen afdoen. De ontkrachting door taalonderzoek wordt – u kunt het al raden – ook afgedaan als een complot. Zo is de cirkel weer rond.  

Complottheorieën zijn het bewuste werk van één overkoepelende samenzwering 

Deze algemene invalshoek kan echter ook wat geconcretiseerd worden. Sommige onderzoeksjournalisten, zoals Tony Sobrado, stellen dat er meerdere meta-complottheorieën naast elkaar kunnen bestaan.  

Zijn standpunt is dat meta-complottheorieën zich onderscheiden van gewone complottheorieën doordat ze een grotere verscheidenheid aan fenomenen verklaren. Hierdoor heb je niet voor elk fenomeen een aparte verklaring nodig. Om een meta-complottheorie kracht bij te zetten worden daarbinnen andere samenhangende sub-theorieën ontwikkeld. 

Geen abstracte entiteit maar een unheimliche realiteit 

Een voorbeeld van een complottheorie waar een meta-complottheorie volgens deze laatste definitie van bestaat is QAnon – ook terug te vinden in bovenstaande grafiek. De allesomvattende en achterliggende thematiek van QAnon blijft dezelfde: Donald Trump die een heldhaftige strijd aangaat met een Democratisch netwerk van kinderontvoerders en pedofielen die de wereld controleren.

Wat daarbij opvalt is de ambigue houding van Trump zelf. Zo weigerde de voormalige Amerikaanse president recentelijk om deze complottheorie te ontkrachten. Wat nog interessanter is, is zijn bewering dat hij nog nooit van QAnon heeft gehoord, om dan in tweede instantie haar grondgedachte – een strijd die hij nota bene zelf voert – ongenuanceerd te prijzen. Dat zet aan tot denken…

Laat u niet vangen, ze zijn er enkel om ons te verwarren! 

De geschiedenis leert ons dat samenzweringstheorieën en politiek altijd al in een obscure verhouding tot elkaar hebben gestaan. Het lijkt daarom niet onaannemelijk dat Trump zelf deze wijdverspreide complottheorieën de wereld in heeft laten gooien. Heeft hij er immers niet het meeste baat bij?  

En dit geldt bijgevolg niet alleen voor Trump, maar voor alle complottheorieën. Laat u dus niet vangen, ze zijn er enkel om ons te verwarren! Aldus sprak de metacomplottheoreticus. 

Mijn waarheid vs. jouw waarheid 

Nog een andere definitie en interessante invalshoek met betrekking tot meta-complottheorieën is ontwikkeld door psycholoog Stephan Lewandowksy. Hij stelt dat mensen of instituties die proberen om complottheorieën te weerleggen, zelf beschuldigd kunnen worden deel uit te maken van die complottheorie.

Ieder individu dat commentaar biedt wordt beschouwd als samenzweerder 

In het licht van de recente sociale media verboden voor QAnon leden is deze laatste observatie bijzonder relevant. De complottheoristen voelen aan dat de waarheid die zij bezitten als een revolutionaire bedreiging gezien kan worden die te allen koste onderdrukt moet worden. Hierdoor wordt ieder individu dat enig commentaar levert op hun complotdenken beschouwd als een samenzweerder in dienst van een kwade hogere macht.

Zo wordt Abbie Richards, vanwege haar joodse afkomst, wel vaker beschuldigd zelf deel uit te maken van een zionistisch complot. Het wordt echter hallucinanter wanneer complottheoretici elkaar betichten: in de documentaire Behind the Curve beschuldigen ‘Flat-Earthers’ elkaar ervan dat ze hun gedeelde ideologie willen ondermijnen. Blijkbaar zitten ze niet allemaal in hetzelfde schuitje.

Welke vormen van de meta-complottheorie ‘Grounded in’ of ‘Detached from Reality’ zijn, laat ik over aan u om te beslissen.

Verder lezen 

Butter, Michael, Knight, Peter (reds). The Routledge Companion to Conspiracy TheoriesNew York: Routledge, 2020. 

Lewandowsky, Stephan, Gignac, Gilles E., Oberauer, Klaus. ‘The Role of Conspiracist Ideation and Worldviews in Predicting Rejection of Science.’ Plos One 8(10): e75637.  DOI: 10.1371/journal.pone.0075637  

Marshall, Allen. ‘”Immune to Evidence”: How Dangerous Coronovirus Conspiracies Spread.’ Propublica, 17 mei 2020. 

Nera, Kenzo, Leveaux, Sarah, Klein, Pit P.L.E., ‘A “Conspiracy Theory” Conspiracy? A Mixed Methods Investigation of Laypeople’s Rejection (and Acceptance) of a Controversial Label.’ International Review of Social Psychology33(1), 13. DOI: http://doi.org/10.5334/irsp.401 

Sobrado, Tony. ‘The Bilderberg Group and the Psychological Seduction of Meta Conspiracy Theories.’ Huffington Post, 2 juni 2014.  

Vond je dit een goed artikel??Bij Nader Inzien zet zich in voor de verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse. We kunnen het platform draaiende houden dankzij de inzet van vrijwillige auteurs en redacteuren en de steun van lezers zoals jij. Word daarom vriend van BNI of steun ons met een donatie.

Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

1 Comment

  1. Quote:
    “Het lijkt daarom niet onaannemelijk dat Trump zelf deze wijdverspreide complottheorieën de wereld in heeft laten gooien. Heeft hij er immers niet het meeste baat bij?”
    Heeft Trump niet verzonnen en proactief uitgedragen dat de verkiezingen gestolen zijn? Het was zijn alibi om kiezers aan zich te binden en het Capitool te laten bestormen! Hij had veel baat bij zijn verzinsels, het was zijn strategie.

    Heeft hij niet, zeker de eerste maanden, de coronapandemie als niet relevant gepropageerd en later als een complot van de democraten tegen de rest van USA gepositioneerd, tot hij zelf corona kreeg?
    Quote:
    “Laat u dus niet vangen, ze zijn er enkel om ons te verwarren!”
    Het is niet enkel om te verwarren, het is bedoeld om verwarde mensen voor hun karretje te spannen. Bij Trump was het het doel om een eigen electoraat te creëren van verwarde, die hij ook eerst zelf verwarde, mensen die hem ook bijna het 2e presidentschap hebben opgeleverd.

Comments are closed.