Door Govert den Hartogh (Emeritus hoogleraar, Universiteit van Amsterdam)

Dit artikel maakt deel uit van een korte reeks over vaccinatiebewijzen. Ben je benieuwd naar wat andere filosofen te zeggen hebben over dit thema? Morgen staat er een nieuw stuk voor je klaar!

Nu het aantal gevaccineerden toeneemt, wordt de vraag steeds dringender of we een deel van de economie niet kunnen heropenen voor mensen met een vaccinatiebewijs. Het debat over deze kwestie is sterk gemoraliseerd. Tegenstanders spreken van een ‘indirecte verplichting’ om je te laten vaccineren, gezondheidsjuristen hebben het over ‘drang’.

Aantasting van de individuele vrijheid dus, met het doel om de burger tot gewenst gedrag te bewegen. Ook voorstanders hebben het over een ‘beloning’.

Geen kwestie van loon of straf

Maar stel dat je geheel buiten je schuld een andere nare besmettelijke ziekte oploopt, open tbc bijvoorbeeld, of lepra, of ebola. Het is één van de oudste algemeen erkende taken van de staat om je in dat geval in quarantaine te plaatsen. Niet om je te straffen, je hebt immers niets misdaan. Maar om te voorkomen dat je een bedreiging vormt voor het leven en de gezondheid van anderen.

De voors en tegens van vaccinatie zijn niet geconstrueerd om mensen een bepaalde kant uit te sturen

Als je gaat deelnemen aan een festival of een kerkdienst terwijl je niet gevaccineerd en niet vlak daarvoor getest bent, bestaat nu de reële kans dat je anderen met het coronavirus besmet. Dat kan voor hen of voor andere mensen, die zij op hun beurt weer besmetten, ook ernstige ziekte of de dood tot gevolg hebben. Dat is de reden om je niet binnen te laten. Dat heeft niets met straf te maken.

Omgekeerd dient het geen zinnig doel meer om je niet binnen te laten als je wel gevaccineerd of recent getest bent. En dat heeft met beloning evenmin iets te maken. We hoeven dan ook niet met die toelating te wachten totdat iedereen de kans heeft gehad om die te ‘verdienen’. Dus ja, ‘Pinkpop voor tachtigjarigen’, zoals geopperd door Tex de Wit in Zondag met Lubach, is zo’n gek idee nog niet.

Pinkpop voor tachtigjarigen?

Als toelating tot evenementen als deze voor mensen zo aantrekkelijk is dat ze hun bezwaren tegen vaccinatie laten vallen, is dat nog steeds hun eigen afweging. De voors en tegens van vaccinatie zijn wat ze zijn; ze zijn niet geconstrueerd om mensen een bepaalde kant uit te sturen.

Maar ook al wordt er niet gestraft of beloond, veel mensen zullen zich over het gebruik van vaccinatiebewijzen met onmiddellijke ingang toch ongemakkelijk voelen. Als van iedereen een offer wordt gevraagd in het algemeen belang, dan zou iedereen die bijdraagt ook de vruchten van die gezamenlijke inspanning moeten kunnen plukken – misschien zelfs naar rato van zijn bijdrage.

Hoe krijgen die babyboomers dat toch altijd weer voor elkaar?

De coronamaatregelen beogen de kans op ziekte en ontijdige dood voor iedereen te beperken, maar in de eerste plaats voor de groepen die extra kwetsbaar zijn, zoals ouderen en chronisch zieken. En, even afgezien van de ongelijke verdeling van die risico’s, van dat beleid dragen vooral de jongeren de zwaarste lasten.

En dan zouden juist diezelfde oude dikke mannen die het minst hebben geleden en het meest geprofiteerd er nu ook nog met de buit vandoor gaan? Hoe krijgen die babyboomers dat toch altijd weer voor elkaar?

Zuur maar niet oneerlijk

Zeker, dat is zuur, maar is het ook oneerlijk? Het blijft zo dat de reden voor vrijheidsbeperking in het geval van gevaccineerden is weggevallen. We gaan dan aan sommige mensen voordelen onthouden, enkel en alleen omdat die voordelen vooralsnog buiten het bereik van anderen liggen.

‘Levelling down’, noemen filosofen dat. Er bestaat geen enkele serieuze rechtvaardigheidstheorie die dat legitimeert. Nivelleren is misschien een feest, maar ‘levelling down’ is alleen een feest voor jaloerse types.

Bovendien zijn van voortgezette vrijheidsbeperking niet alleen gevaccineerden de dupe, maar ook de ondernemers die met hen nog geen zaken mogen doen. Dat is ook een groep die zwaar onder de maatregelen lijdt. Wij blijven hun dan die lasten opleggen, uitsluitend om dat ook te kunnen doen bij ouderen die we geen voordelen gunnen.

‘Levelling down’ is alleen een feest voor jaloerse types

Tot voor kort wisten we niet in welke mate gevaccineerden nog in staat waren om anderen door de verspreiding van aerosolen te besmetten. We konden het ons daarom nog even veroorloven om ook gevaccineerden in publieke ruimten beperkingen op te leggen. Zij konden immers nog een gevaar zijn, ook voor mensen die recent negatief zijn getest.

Maar er was al geen steekhoudend argument om gevaccineerden de toegang tot een plek te ontzeggen waar alleen andere gevaccineerden mogen komen. Inmiddels weten we ook dat in elk geval mensen die gevaccineerd zijn met Pfizer of Moderna geen gevaar meer vormen voor anderen.

Er worden nu proeven gedaan met evenementen waartoe mensen toegang krijgen als ze zich eerst aan een sneltest onderwerpen. Bij die evenementen zouden mensen met een vaccinatiebewijs nu ook zonder test kunnen worden toegelaten.

Ach ja, zolang de EMA of de Gezondheidsraad niet officieel heeft vastgesteld dat er ook van Europese of Nederlandse gevaccineerden praktisch geen gevaar uitgaat, kunnen we nog wel even om de hete brij heen draaien en ook van hen vragen zich aan een sneltest te onderwerpen. Zo’n zware eis is dat niet. Maar zodra het licht op groen staat is er voor die eis geen rechtvaardiging meer.