Door Josette Daemen (Universiteit Leiden)
Dit artikel maakt deel uit van een korte reeks over vaccinatiebewijzen. Ben je benieuwd naar wat andere filosofen te zeggen hebben over dit thema? Morgen staat er een nieuw stuk voor je klaar!
Naarmate de vaccinatiecampagne vordert en de pilots met testen voor toegang worden uitgebreid, lijkt een zekere praktijk steeds dichterbij te komen. Een praktijk waarbij gevaccineerden op vertoon van een vaccinatiebewijs toegang kunnen krijgen tot bepaalde plekken, en ongevaccineerden aan de poort kunnen worden geweigerd.
In zijn bijdrage op Bij Nader Inzien betoogt Govert den Hartogh dat daar niks oneerlijks aan zou zijn.
Ik zie echter wel degelijk grote ethische bezwaren tegen het op die manier maken van onderscheid tussen gevaccineerden en ongevaccineerden. Die bezwaren gaan terug op wat misschien wel de twee belangrijkste waarden zijn waarop onze samenleving is gestoeld: vrijheid en gelijkheid.
Baas in eigen lichaam
Te beginnen met vrijheid. Mensen moeten over hun eigen leven kunnen beslissen.
Natuurlijk zitten er grenzen aan die vrijheid. Om schade aan anderen te voorkomen, kan het gerechtvaardigd zijn dat mensen in hun vrijheid worden beperkt. Dit idee vormt de ethische basis voor de coronamaatregelen. Die maatregelen zijn bedoeld om te voorkomen dat de ene persoon gezondheidsschade toebrengt aan de andere.
De vrijheid om te bepalen of je gevaccineerd wil worden is fundamenteel
Maar ook aan dit idee zitten grenzen. Er zijn dingen die anderen niet van je mogen verlangen. Er zijn dingen die de staat niet aan jou mag opleggen, zelfs niet om schade aan anderen te voorkomen.
Waar die grens precies ligt, daarover kunnen we debatteren. Maar je zou kunnen zeggen dat de allerlaatste grens, de grens die een ander onder geen beding mag passeren, zich tussen jouw lichaam en de wereld daarbuiten bevindt: je huid.
Daar zou niemand, ook de overheid niet, zonder jouw toestemming doorheen mogen prikken. Binnen de grenzen van je lijf ben alleen jijzelf de baas. De vrijheid om te bepalen of je gevaccineerd wil worden of niet is daarom fundamenteel.
Als winkels, bedrijven, scholen, en horecagelegenheden mensen mogen weigeren als ze geen vaccinatiebewijs kunnen tonen, betekent dat natuurlijk nog niet dat mensen helemaal onvrij worden in hun keus om zich wel of niet te laten vaccineren. Ze kunnen immers nog steeds besluiten om de spuit niet te nemen.
Maar helemaal vrij is die keus dan ook niet meer. Het vooruitzicht om voortaan tot bepaalde plaatsen geen toegang meer te hebben zal veel mensen wegduwen van de optie om zich niet te laten vaccineren.
Mensen moeten elkaar in de ogen kunnen kijken als gelijkwaardigen
De Gezondheidsraad stelt dan ook dat zo’n beleid weliswaar geen vorm is van ‘vaccinatiedwang’ – iets wat in de Nederlandse wet uit den boze is – maar wel een vorm van ‘drang’ – iets wat alleen onder strikte voorwaarden is toegestaan. Al met al is het toch een behoorlijk verlies van vrijheid met betrekking tot een keuze die van fundamentele aard is.
Alle vaccinatiedrang ten spijt, zal er hoe dan ook een groep Nederlanders besluiten om zich niet te laten vaccineren. Bedrijven en instellingen mogen hen dan, onder bepaalde voorwaarden, de toegang ontzeggen.
“Tsja, dat is dan de prijs die ze betalen”, zou je kunnen denken. Ik ben echter bang dat er nog een prijs zal hangen aan deze situatie. Een prijs voor ons allemaal; een prijs voor de samenleving als geheel.
Een gemeenschap van gelijken
Dat heeft te maken met de tweede kernwaarde van onze maatschappij: gelijkheid. Mensen moeten elkaar in de ogen kunnen kijken als gelijkwaardigen; als leden van een gemeenschap waarin iedereen elkaar respecteert; waarin de één niet meer telt dan de ander.
Als ongevaccineerden in de toekomst geweerd gaan worden bij allerlei gelegenheden waar in ‘het oude normaal’ allerlei verschillende mensen elkaar tegenkwamen – op school, bij de sportclub, in het café – dan creëren we een schisma in de samenleving dat het ideaal van een gemeenschap van gelijken flink onder druk zet.
We stevenen af op een tweedeling tussen gevaccineerden en ongevaccineerden, tussen ‘normalen’ en ‘wappies’
Niet alleen doordat leden van de twee verschillende groepen, de gevaccineerden en de ongevaccineerden, elkaar überhaupt minder zullen treffen en in de ogen kunnen kijken. Maar ook doordat er aan leden van de laatste groep een etiket kan komen te kleven dat hun waardigheid ernstig ondermijnt. Een etiket van ‘egoïst’, ‘gevaar’, of, om te spreken met een denigrerende term die het afgelopen jaar al volledig is ingeburgerd, ‘wappie’.
De onwenselijkheid van een scheiding tussen verschillende groepen mensen in de samenleving werd eerder al aangevoerd als bezwaar tegen het plan van Herstel NL om de ‘zwakken’ van de ‘sterken’ te isoleren om zo de economie weer open te kunnen gooien. De verontwaardiging die dat plan destijds terecht opriep, blijft uit nu we afstevenen op een tweedeling tussen gevaccineerden en ongevaccineerden, tussen ‘wappies’ en ‘normalen’.
Nu zullen veel mensen tegenwerpen dat mensen met een kwetsbare gezondheid daar niet voor hebben gekozen, terwijl vaccinatieweigeraars hun uitsluiting straks wel degelijk aan zichzelf te danken hebben.
Die mensen wil ik vragen om zich werkelijk te proberen verplaatsen in de jonge vrouw die écht doodsangst heeft voor de mogelijke bijwerkingen van het vaccin; in de oude man die oprecht denkt dat hij interfereert met het plan dat God voor hem heeft als hij zich laat vaccineren; ja zelfs in de complotdenker die serieus vreest dat hij door vaccinatie van een microchip wordt voorzien waarmee een kwade elite zijn leven kan controleren.
Om te begrijpen dat het voor hen misschien wel helemaal niet voelt alsof ze een keus hebben. En om ook in die mensen, met hun zorgen en overtuigingen en angsten die misschien onterecht zijn maar toch niet onmenselijk – om ook in hen de mens te blijven zien.
Verplaats je in de jonge vrouw die écht doodsangst heeft voor de mogelijke bijwerkingen van het vaccin
Sommigen zullen deze bezwaren afdoen met de tegenwerping: “Maar het is toch allemaal maar voor even, tot we corona weer de baas zijn?” De ongemakkelijke waarheid is echter dat het virus waarschijnlijk nooit meer helemaal zal weggaan.
En daarom vrees ik dat de grond op basis waarvan velen het nu een goed idee vinden om ongevaccineerden van bepaalde plekken buiten te sluiten, ook nooit meer helemaal zal weggaan.
Door nu voor die praktijk een infrastructuur op te tuigen en ons daar de komende tijd naar te schikken, banen we misschien wel paadjes waarvan we daarna nog maar moeilijk kunnen afwijken. “Mensen groeien mee met de maatregel”, zei Ferdinand Grapperhaus bij de tweede verlenging van de avondklok. Dat is soms juist het gevaar.
Verder lezen
Over gelijkheid: Anderson, E. (1999). What is the Point of Equality? Ethics, 109(2), 287-337.
Over het idee van “het gevaarlijke individu”: Foucault, M. (1978). About the Concept of the “Dangerous Individual” in 19th-Century Legal Psychiatry (A. Baudot & J. Couchman, trans.). International Journal of Law and Psychiatry, 1(1), 1–18.
Over de liberale staat: Shklar, J. N. (1989). The Liberalism of Fear. In N. L. Rosenblum (Ed.), Liberalism and the Moral Life (pp. 21–38). Cambridge, MA: Harvard University Press.
Vond je dit een goed artikel? Bij Nader Inzien zet zich in voor de verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse. We kunnen het platform draaiende houden dankzij de inzet van vrijwillige auteurs en redacteuren en de steun van lezers zoals jij. Word daarom vriend van BNI of steun ons met een donatie. |
Wat mij het meest verontrust is dat de ‘bijwerkingen’ opzettelijk ondergerapporteerd blijven, – ik hoor niets anders dan klachten na zo’n prik, maar mensen zwijgen in de media door sociale druk -, en dat ze zich blijkbaar helemaal niet beperken tot onze ‘afzonderlijke’ lichamen zoals u hier duidelijk aangaf. Erger nog, wij weten helemaal niet wie precies door gelijk welk vaccin is overleden, of voor het leven verlamd door bloedklonters. De namen van die mensen moeten wel een zeer gevaarlijk geheim zijn dat niemand mag weten, en dat ook niemand wil weten. Liever schuiven wij die personen en hun familie opzij als naamloze nummers, en laten ze alleen met hun onuitsprekelijk verdriet. Blijkbaar zijn zij plots de vijand van de wereld geworden, waartegen iedereen wil vechten, omdat zij de waarheid vertegenwoordigen die niemand wil zien. Ineens zijn ze ‘overbodig’, want voor miljoenen anderen werken vaccins toch zo fantastisch. Tot we zelf verlamd raken na zo’n prik.
Jan, het klopt gewoon niet wat je zegt. De bijwerkingen staan gewoon vermeld op de website van het RIVM en zijn breed uitgemeten in de media, zowel de bijwerkingen die bij veel mensen voorkomen (griepverschijnselen) als de ernstigere bijwerkingen. https://www.rivm.nl/covid-19-vaccinatie/vragen-achtergronden/bijwerkingen.
Verder zijn alle doden en vervelende bijwerkingen juist breed uitgemeten in de media, zelfs overdreven als je het vergelijkt met bijwerkingen van andere medicijnen.
Maar ja, als je het niet wil geloven vind je op internet altijd voldoende onzin van ‘professoren’ en andere zogenaamde experts.
Beste F Hermans,
Bedankt voor uw tegenwoord.
Of deze bijwerkingen voldoende of zelfs teveel aandacht kregen, krijgen of nog zullen krijgen of niet (dat lijkt mij op dit moment nog steeds hoogst onzeker) : elk van ons is een uniek en veranderend persoon, en niemand kan bijgevolg met zekerheid zeggen noch bewijzen of ons unieke lichaam al dan niet behoort tot de vermelde ‘zeer uitzonderlijke gevallen’ van ernstige, levensbedreigende of zelfs dodelijke complicaties. Het levensbedreigende of zelfs dodelijke risico van vaccinatie blijft dus reëel, en kan niet zomaar van de tafel worden geveegd met de zin ‘het klopt gewoon niet wat jij zegt’, als ik mij niet vergis. We hebben geen professoren noch specialisten nodig om dat risico onder ogen te zien, en de overeenkomstige beslissingsvrijheid van vaccinatie op te eisen.
Verder zou ik hier nog aan willen toevoegen dat de zogenaamde ‘boosterprik’ niet zo onschuldig is als hij lijkt. Gezien Israel nu reeds een 4e boosterprik toedient kunnen wij ons niet van de indruk ontdoen dat er een toenemende afhankelijkheid van boosterprikken in gang is gezet, waarvan de resultaten eveneens hoogst onzeker zijn. Ook bij die 4e prik gaat het nog steeds om een onnatuurlijke symptomatische behandeling van een immuniteitsaandoening die onze falende immuniteit reduceert tot een serie onnatuurlijke ‘boosts’, en het lijkt mij gevaarlijk de vergelijking met een boosterprik van drugs uit de weg te gaan. Niemand wenst een mondiale boosterprikverslaving.
Tot slot is het (alleen al logistiek) onmogelijk de immuniteit van de hele wereldbevolking te garanderen door 7 miljard mensen constant nieuwe boosterprikken toe te dienen, en iedereen daar afhankelijk van te maken. Dat is een doodlopend pad als u het mij vraagt, omdat het nog steeds de fundamentele vraag naar de oorzaken uit de weg gaat, en onder de mat blijft vegen.
Waarom accepteren wij zonder meer het onweerlegbare feit, dat wij nooit kunnen noch willen bewijzen of iemand reeds immuun is voorafgaand aan vaccinatie, zodat wij na het toedienen van het vaccin ook nooit kunnen bewijzen dat alleen het vaccin die immuniteit veroorzaakt, en dat het daarna zelfs alleen nog maar tijdelijk die immuniteit kan garanderen door virusmutaties ? Volgens mij is een dergelijk onweerlegbaar feit vernietigend voor het wetenschappelijke bedrog van vaccinatie.
Ik ben erg blij dat deze zorgen hier zo helder verwoord worden zonder stemming te maken. Er schuilt wel degelijk een gevaar alleen al in het optuigen van een infrastructuur voor het snel kunnen zetten van prikken als een gateway naar ‘de heroverde vrijheid’. Heel goed dat er in dit artikel al voor gewaarschuwd wordt. Waar niemand op zit te wachten is een aanpak die gestoeld is op een tunnelvisie.
Bedankt om te delen.
Dank voor deze mooie bijdrage!
Vrijheid en gelijkheid zijn inderdaad fundamentele basiswaarden in onze samenleving; die wil volgens mij niemand ten diepste echt kwijt, zowel gevaccineerden als ongevaccineerden niet. Dit onderscheid tussen die twee groepen moeten we inderdaad niet willen, zelfs niet als onze overheid dat wel propageert. Is het mogelijk hierover het publieke debat meer te zoeken zodat er mogelijk, net als met plan herstel NL, toch meer maatschappelijke verontwaardiging kan komen?
Het lijkt mij nl. dat mensen zich hier niet zo van bewust zijn nog.
Hartelijk dank!
Dank voor de mooie woorden, Alette! Ik denk ook dat het goed zou zijn als hierover een breder publiek debat zou worden gevoerd. Deze minireeks op Bij Nader Inzien laat al zien: de meningen lopen nogal uiteen. Het lijkt me goed dat we die verschillende meningen op dit platform in ieder geval met elkaar laten botsen, hopelijk inspireert dat meer mensen om dieper over dit thema na te denken en erover met elkaar van gedachten te wisselen, wat dan hopelijk ook weer z’n weg vindt naar het debat in andere media en de politiek!
Ik ben blij met u dat u de tunnelvisie vernoemt. Volgens mij is de werkzaamheid van vaccins niet 1 of 2 % onzeker zoals wetenschappelijk wordt verkondigd, maar 100 % onzeker. Het is al langer bekend dat cijfers een zeer vertekend beeld kunnen geven van de werkelijke situatie, en dat ze zowel zeer eenvoudig als zeer complex kunnen worden gemanipuleerd door gezagsfiguren, zowel in de wetenschap als in de politiek. 100 % onzekerheid geldt eveneens voor het eventuele tegenargument contra het ontbrekende a priori-bewijs van immuniteit, onder de vorm van testresultaten voor antilichamen. Dergelijke testen zijn eveneens 100 % onzeker, en zullen dezelfde problemen opleveren als de valse positieven en valse negatieven van elke Corona-test (om nog niet te spreken over hun onbekende ontwikkelaars). Ook zij zijn een niet mis verstane waarschuwing voor het valse gevoel van zekerheid en veiligheid over elke tegenmaatregel, gebaseerd op clandestien gemanipuleerde cijfers.
Ervan uitgaan dat er niet nader genoemde groepen,’ gezagsdragers en wetenschappers’ cijfers manipuleren, is een soort vage, niet onderbouwde maar giftige kreet de lucht in slingeren. Een groep wit verdacht gemaakt. Daar hebben we slechte ervaringen mee
Hoi Josette, mooie analyse alweer. Een analyse om vragen bij te stellen ook (en daarom is ‘ie misschien wel zo mooi?) “Om te begrijpen dat het voor hen misschien wel helemaal niet voelt alsof ze een keus hebben. En om ook in die mensen, met hun zorgen en overtuigingen en angsten die misschien onterecht zijn maar toch niet onmenselijk – om ook in hen de mens te blijven zien.” Aldus jouw tekst. Laat ik nou iemand zijn die heel veel begrijpt, zélfs deze keuzes. Echter, ik deel ze niet. En ik ben tevens van mening dat daar waar deze keuzes de vrijheid en/of de gezondheid van anderen schaadt (net als alle andere keuzes die mensen kunnen maken) ‘de gemeenschap’ hier iets van mag vinden. Daar mág, misschien wel móét een overheid regels voor bepalen, tóch?
(ik had te veel noten op mijn zang voor één kadertje, hier het vervolg) …. Dat geldt ook voor de vele inentingen die jonge kinderen moeten krijgen omwille van de volksgezondheid, al verzetten zich daar verschillende streng-religieuze groeperingen tegen. Daar waar ik mij als individu niet wens aan te passen c.q. te schikken naar de maatstaven van ‘de groep’ heeft dat consequenties. En daar kan ik voor kiezen. Respect voor die keuzes is, inderdaad, gewenst en volgens mij zit dáár de essentie van jouw appél voor gelijkwaardigheid en gelijkheid (en misschien wel, rechtvaardigheid?). Indien ’n organisator ervoor kiest om niet-gevaccineerden binnen te laten betekent dit toch óók iets voor gevaccineerden die zich niet meer veilig voelen?
Ofwel; wélke keuze ‘men’ ook maakt. Keuzes hebben consequenties.
(een dergelijke dialoog vraagt om een live-vervolg trouwens), groet, Jos
Bedankt voor je mooie reactie, Jos! Ik ben het helemaal met je eens dat de gemeenschap er zeker iets van mag vinden als de keuzes van de een schade berokkenen aan de gezondheid van de ander. Maar het is een tweede vraag hoe ver de staat zou mogen gaan om mensen tot bepaalde keuzes te bewegen. Ik denk zelf dat het wel belangrijk is om daar grenzen aan te stellen. Niet eens zo zeer omdat het moreel niet te verantwoorden zou zijn om bepaalde offers van mensen te vragen, maar meer omdat de realiteit in niet-liberale landen (alsmede de geschiedenis van nu-wel-liberale landen) laat zien dat overheden ook tot grote wreedheden in staat zijn onder het mom van “het collectieve goed” (daarover gaat de tekst van Shklar die ik aanbeveel onder “verder lezen”). Daarom ben ik bang voor een “slippery slope”. Het zou inderdaad leuk zijn om het hier eens “live” over te hebben!
Ha Josette, die tweede vraag…. daar gaat het om! Hoe ver mag/moet/kan ‘de staat’ gaan ….?
Ingewikkeld dilemma. En het bijzondere aan dilemma’s is dat ze onoplosbaar zijn en slechts gehanteerd kunnen worden.
Welke keuze ‘de staat’ ook maakt, het is en blijft discutabel. Maar hoe bepaal je dan wat juist is?
Laat ik maar eerlijk zijn: ik weet het (in dit geval?) niet.
Toch maar die livesessie dan binnenkort in Maastricht?
Hartelijke groet,
Jos
PS je hebt mij/ons in elk geval weer mooie denkstof aangereikt, dan daarvoor en blijf dat maar doen.
Volgens mij kan Bij Nader Inzien niet langer haar positie uitstellen over de vele en complexe oorzaken van Covid-19, en in de plaats zelfs helemaal geen fundamentele vragen stellen over de minstens potentiële symptomatische vergissing van vaccinatie. Want als vaccinatiebewijzen eveneens niet meer zijn dan de volgende symptomatische vergissing die slechts geforceerd en kunstmatig logisch volgt op de eerste, als inzet voor een lange keten van symptomatische oplossingen voor telkens nieuwe symptomen die al deze oorzaken onder de mat blijven vegen, dan betekent dat potentieel niet meer dan één langgerekte, politiek-economisch doelgerichte en kunstmatige vergissing, die vreselijke gevolgen kan hebben op lange termijn.
Bedankt Josette voor deze heldere bijdrage aan een open debat over de heikele kwestie van discriminatie en nog verder verlies van vrijheid. Ik vind de proportionaliteit van veel maatregelen tegen deze epidemie, ik zeg bewust niet pandemie, ver te zoeken.
We kunnen de oplossing voor morele kwesties als deze niet alleen overlaten aan technocraten.
Chapeau!
Ik vind dat je geen keuze meer hebt. Vooral jonge mensen, en mensen met een gezin laten zich vaccineren, omdat ze ander niet op vakantie kunnen. Dat is toch regelrecht dwang/ Ik begrijp trouwens niet waarom die gevaccineerden zich zo druk maken, zij zijn toch gevaccineerd en daarom zijn de ongevaccineerden toch geen bedreiging meer? Ik vind het ook een misdaad dat jonge gezonde kinderen nu gevaccineerd worden. Zijn zijn nog zo beïnvloedbaar, en kunnen zelf nog niet de beslissing om te vaccineren maken. Het ergste vind ik dat jonge kinderen als experiment gebruikt worden om zgn. ouderen te beschermen. Men maakt misbruik van de goedgelovigheid van kinderen. Bovendien is het virus in de zomermaanden weg, dus er is nu geen noodzaak. Het is gewoon een ordinair verdienmodel, ze moeten die vaccins kwijt, vandaar die haast.
Ben benieuwd hoe Maria nu over haar reactie denkt, nu slechts drie weken later blijkt dat het virus in de zomermaanden helemaal niet weg blijkt te zijn. Nog steeds een ordinair verdienmodel? Of wordt er een ander argument bijgehaald?
@Maria: “Ik begrijp trouwens niet waarom die gevaccineerden zich zo druk maken, zij zijn toch gevaccineerd en daarom zijn de ongevaccineerden toch geen bedreiging meer” Helaas bieden de huidige vaccins geen 100% bescherming voor gevaccineerden (maar tientallen % minder, zeker tegen de huidige delta-variant) Ongevaccineerden (en ook gevaccineerden, maar in mindere mate) zijn dus wel degelijk een risico voor gevaccineerden. En “Bovendien is het virus in de zomermaanden weg, dus er is nu geen noodzaak” Het virus is helemaal niet weg en laten we alstublieft de huidige periode gebruiken om zoveel mogelijk beschermingsmuren op te trekken voor de periode na de zomervakanties. En @Josette: “vrijheid en gelijkheid” als algemene uitgangspunten en een angst voor een “slippery slope”; Helemaal eens! Maar over de grenzen moeten we wel een open en eerlijke (filosofische) discussie aan kunnen gaan…
Beste Josette,
Misschien gaat het hier niet alleen om vrijheid en gelijkheid, maar ook om een verschil in opvatting over het doel van gezondheidszorg. Is dat het beschermen van de maatschappij, de economie, de zwakkeren of de ouderen als groep, of zou het uitgangspunt bij medische ingrepen altijd het individu moeten zijn?
In dat laatste geval zou het idee dat een vaccin de beste oplossing voor iedereen is, onzinnig lijken. En misschien zou het, als je het zo presenteert, ook makkelijker worden om te accepteren dat niet iedereen dezelfde afweging maakt.
Van de mensen die niet gevaccineerd worden belandt een flink groter deel in het ziekenhuis dan van de mensen die wel gevaccineerd worden. Dat kost weer flink wat ziekenhuis capaciteit, dit gaat weer ten koste van andere levensreddende / verlengende operaties / behandelingen.
Door de keus niet gevaccineerd te willen worden sluit men anderen uit van medische behandeling. Over egoïsme gesproken.
Ik apprecieer uw breed gedeelde mening over vaccinatie en onze ziekenhuisproblematiek Gerit Jan. Ik vrees echter dat niet alle ongevaccineerden in het ziekenhuis belanden (ikzelf behoor daar nog toe, hopelijk voor altijd). De belangrijkste vraag blijft dus waarom zo veel mensen ernstige immuniteitsproblemen en/of andere (levens)bedreigende aandoeningen kregen of nog steeds krijgen, voorafgaand aan vaccinatie. Symptomatische vaccins misbruiken om verdeeldheid te zaaien en die vraag uit de weg te gaan lijkt mij een deel van het probleem, niet de oplossing.
We moeten zuinig zijn op de groep mensen die zich bewus niet laten vaccineren. Door vergelijking met de groep ongevaccineerden kunnen de gevaccineerden achteraf meten wat de toegevoegde waarde van hun vaccinatie is. Wellicht kunnen zij achteraf aantonen dat er in hun groep veel minder sterftekans is. Of misschien blijkt achteraf de vaccinatie helemaal niet nuttiger, of zelf schadelijker. En blijkt het beter met vaccinaties te stoppen. Geen idee. Maar als iedereen gedwongen is tot vaccinaties zullen we er nooit achter komen