Door Hafez Ismaili M'hamdi (Universitair docent, Erasmus MC)

Dit artikel maakt deel uit van een korte reeks over vaccinatiebewijzen. Ben je benieuwd wat andere filosofen te zeggen hebben over dit thema? De andere bijdragen lees je hier en hier.

Op de hoogte blijven? Volg ons op Twitter, Facebook en Instagram.

Zoveel mensen, zoveel meningen. Dat geldt ook voor de discussie rondom het vaccinatiebewijs. Het begint al bij het framen van het vraagstuk. Krijgen personen met een vaccinatiebewijs hun vrijheden versneld terug, of krijgen personen zonder een vaccinatiebewijs hun vrijheden nog even niet terug?

Coronapluralisme

Het eerste frame nodigt uit om te overwegen of het verdedigbaar is om vrijheden uit te breiden. Govert den Hartogh betoogt in zijn bijdrage dat deze uitbreiding inderdaad te rechtvaardigen is. De opgelegde vrijheidsbeperkingen dienen immers geen doel meer als je gevaccineerd bent. Daar ben ik het mee eens.

Het tweede frame nodigt uit om te overwegen of het verdedigbaar is om voorlopig nog geen vrijheden terug te geven aan ongevaccineerden. Josette Daemen betoogt in haar bijdrage dat deze overweging op gespannen voet staat met de dure plicht om elke persoon als vrij en gelijkwaardig te behandelen.

Niemand heeft een monopolie op wat waar en goed is

Hoe nu om te gaan met die verschillende frames, argumenten en opvattingen? Wat te doen met twee redelijke betogen die uitmonden in tegengestelde standpunten?

Allereerst is het zinvol om stil te staan bij de gedachte dat redelijke en welwillende personen verschillend kunnen denken over de wenselijkheid van vaccinatiebewijzen. Daarvoor hoef je geen relativist te zijn. Je hoeft alleen toe te laten dat verschillende personen verschillende ethische afwegingen maken. Sommigen, zoals ik, vinden dat de vrijheid van mensen met een vaccinatiebewijs zwaarder weegt dan de drang die uitgaat van het eisen van zo’n bewijs. Anderen niet. Dat kan. In een pluralistische samenleving heeft niemand een monopolie op wat waar en goed is.

Maar uiteindelijk moet er wel beleid geformuleerd worden – of wél of géén vaccinatiebewijs. (Overigens is het eigenlijk beter om te spreken van een coronavrij-bewijs of iets dergelijks, want een recent negatief testresultaat dient hetzelfde doel als het vaccinatiebewijs.) Een beleid voor vaccinatiebewijzen formuleren dat pluralisme serieus neemt; hoe doe je dat?

Neutraal of perfect?

In de filosofie bestaan er ruwweg twee ethische strategieën om overheidsbeleid te formuleren voor de pluralistische samenleving. De eerste houdt in dat de overheid alleen beleid mag invoeren als de ethische overwegingen die aan dit beleid ten grondslag liggen acceptabel zijn voor iedereen die het aangaat.

Denk bijvoorbeeld aan een maximumsnelheid voor weggebruikers. Die is (onder andere) ingesteld omwille van de veiligheid. Dat is een overweging die alle redelijke weggebruikers kunnen accepteren. Mannen meer loon geven dan vrouwen voor hetzelfde werk valt daarentegen niet te verdedigen. De onderliggende discriminatie is namelijk onacceptabel – hopelijk voor iedereen, maar in ieder geval voor de benadeelde vrouwen.

Deze ethische strategie is gestoeld op acceptatie en is bedoeld om de vrijheid en gelijkheid van iedereen te waarborgen. Deze strategie heet overheidsneutraliteit.

De overheid respecteert de vrijheid en gelijkheid van haar burgers niet voldoende

Valt het vaccinatiebewijsbeleid neutraal te verdedigen? Akelig kort door de bocht genomen, is het antwoord nee. Zolang er redelijke onenigheid bestaat over het vaccinatiebewijs, is er geen acceptatie en kan een toegewijde ‘neutralist’ claimen dat de overheid het bewijs niet mag invoeren. Als de overheid dat wel doet, dan is ze niet neutraal en respecteert zij dus onvoldoende de vrijheid en gelijkheid van haar burgers.

Hier tegenover staat de tweede ethische strategie. De overheid mag beleid invoeren als zij ervan overtuigd is dat dit beleid ten goede komt aan haar burgers, zelfs als een aantal burgers het oneens is met de ethische rechtvaardiging van dit beleid. Bijvoorbeeld: de overheid mag alcohol extra belasten om burgers te behoeden voor het maken van onverstandige en ongezonde keuzes. Als de overheid ervan overtuigd is dat overmatig alcoholgebruik slecht is voor haar burgers dan mag zij dit beleid invoeren, zelfs als burgers het oneens zijn met haar ethische weging van de lusten en lasten van alcoholconsumptie. Deze strategie heet overheidsperfectionisme.

Valt het vaccinatiebewijsbeleid perfectionistisch te verdedigen? Absoluut! Als de overheid van mening is dat vrijheidsbeperking voor gevaccineerden zinloos is en dat deze groep daarom haar vrijheden terug moet krijgen, dan is dat een goede grond om het vaccinatiebewijs in te voeren.

De hamvraag is dan of de overheid neutraal of perfectionistisch moet optreden als het gaat om vaccinatiebewijsbeleid (en eigenlijk coronabeleid in het algemeen). Allebei de strategieën hebben voor- en nadelen.

Een perfect bewijs

Neutraal beleid is sterk wat betreft rechtvaardiging. In principe moeten burgers het vaccinatiebewijsbeleid acceptabel vinden. Deze eis zorgt ervoor dat de vrijheid en gelijkheid van burgers buitengewoon serieus genomen wordt.

Maar de kans dat acceptatie niet bereikt wordt, is groot. Dit betekent dat beleid om ernstig gezondheidsgevaar af te wenden of vrijheden terug te geven, niet uitgevoerd mag worden zolang groepen burgers het oneens zijn met de ethische onderbouwing van dit beleid.

Bovendien is neutraal beleid soms niet mogelijk, omdat het te veel afhangt van framing. Gaat vaccinatiebewijsbeleid over de vraag of de vrijheid van gevaccineerden versneld teruggeven moet worden of over de vraag of hun vrijheid nog langer ingeperkt mag worden? Als burgers het niet eens kunnen worden, betekent dat voor het eerste frame dat het bewijs niet ingevoerd mag worden, maar voor het tweede frame dat het bewijs wel ingevoerd mag worden. En dat terwijl we het onder de streep over hetzelfde beleidsvoorstel hebben. Kortom, neutraliteit is sterk in rechtvaardiging maar zwak in slagkracht. Bovendien is het kwetsbaar voor framing.

Het is onmogelijk om neutraal te zijn

Perfectionisme is sterk in slagkracht omdat acceptatie geen doorslaggevende voorwaarde is. Ook maakt framing niets uit. Toch heeft het perfectionisme een flink pak slaag gehad in de filosofie, omdat het de weg vrijmaakt voor paternalistisch beleid. Dat is beleid waarbij de overheid zich bemoeit met het leven van burgers om hun welzijn te verbeteren, bijvoorbeeld door accijns te heffen op sigaretten. Dat lijkt in te gaan tegen de vrijheid en gelijkheid van burgers. Kortom, perfectionisme is sterk in slagkracht en ongevoelig voor framing, maar zwak in rechtvaardiging.

In het geval van het vaccinatiebewijs, denk ik dat het perfectionisme de betere kaarten heeft. Allereerst is het haast onmogelijk om deze kwestie neutraal te beslechten. Als we omwille van neutraliteit het vaccinatiebewijs niet invoeren, dan blijven de vrijheden van gevaccineerden ingeperkt terwijl de ethische grond om dat te doen – het voorkomen van schade door besmetting – is verdwenen. Dit valt niet te rijmen met vrijheid en gelijkheid, de waarden waar neutraliteit voor staat.

Bovendien denk ik dat het de aanbeveling verdient om perfectionistisch stelling te nemen in tijden waarin burgers veel vrijheden moeten inleveren omwille van de volksgezondheid. Hoewel meerdere wegingen van de voor- en nadelen van het vaccinatiebewijs redelijk zijn, denk ik dat de drang die uitgaat van het vaccinatiebewijs niet opweegt tegen het teruggeven van vrijheden aan diegenen die niet besmettelijk zijn en dat kunnen bewijzen. Kortom, doe mij maar een ‘perfect’ bewijs.

Verder lezen

Gaus, G. F. (2009). ‘De morele gronden van liberale neutraliteit.’ Contemporary debates in political philosophy 17, 81-98.

Arneson, R. J. (2000). ‘Perfectionisme and politiek.’ Ethics 111(1), 37-63.

Vond je dit een goed artikel? Bij Nader Inzien zet zich in voor de verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse. We kunnen het platform draaiende houden dankzij de inzet van vrijwillige auteurs en redacteuren en de steun van lezers zoals jij. Word daarom vriend van BNI of steun ons met een donatie.

Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

9 Comments

  1. Misschien moet het al dan niet bezitten van een vaccinatiebewijs en verhitte discussies daarover wel dienen als rookscherm, waarachter de publieke eis tot het publiekelijk openbaar maken van het volledige geheel van wetenschappelijke bewijzen voor de werkzaamheid van vaccins moet verborgen worden. Die bewijzen worden wel luidkeels theoretisch opgeëist door wetenschappers en politici in de media, en nog luider als vanzelfsprekend aangenomen onder oorverdovend applaus van het publiek. Maar ze worden nooit getoond. Dat lijkt mij noch wetenschappelijk noch correct, en de redenen daarvan zijn zeer onduidelijk. Niets is vanzelfsprekend, en wat nooit getoond wordt doet duizend vragen rijzen over de redenen daarvan, en vooral de waarheid.

    1. Ik denk dat je de waarheden niet wenst te zien , denk je werkelijk dat er een complot is dat al de believers verbindt tegen de antivaxers of omgekeerd ?

      1. U mag dan een interessante omkering van mijn positie doen : waar zijn uw wetenschappelijke bewijzen voor uw stelling ?
        Ik veronderstel dat u die ook nooit wil tonen, net zoals de anderen die ik vernoemde.

    2. Het antwoord hierop is eenvoudig: grote groepen ouderen zijn al ingeent, en sommige landen hebben ook al heel veel vorderingen gezien. Blijkt dat onder die groepen of in die landen het aantal infecties significant afneemt, terwijl het in andere groepen gelijk blijft, dan heb je daar een behoorlijk stevige hint dat het vaccin werkzaam is.

      1. Met respect, waar zijn de eenvoudige wetenschappelijke bewijzen voor deze stelling ? ‘Een behoorlijk stevige hint’ volstaat daar niet voor vrees ik. Er is geen enkel wetenschappelijk bewijs contra de positie dat alleen het geheel van onze hygiënische en afstandsmaatregelen verantwoordelijk is voor minder hospitalisaties, en dat het dus niets te maken heeft met massale inenting. Mocht er toch zulk een bewijs bestaan, dan hebben wij wel het recht om dat te zien neem ik aan.

  2. Wat doe je met het besmetten van niet gevaccineerde groepen door de gevaccineerden en met de gunsten welke gevaccineerden zouden hebben ?
    Ik ben gevaccineerd maar ik voel mij onwennig om de maatregelen niet toe te passen !

    1. De aanname in dit artikel is dat gevaccineerde individuen geen versprijdings en besmettingsgevaar meer vormen voor derden. Als dit het geval is, dan is jouw vraag overbodig, als dit niet het geval is (wat ik sterk betwijfel) dan is het artikel voorbarig.

      1. Mijn excuses, maar de logica van uw positie ontgaat mij. Ten eerste zijn er altijd meerdere verborgen aannames in een artikel en in alle commentaren daarop, dat lijkt mij onvermijdelijk omdat niemand alwetend is, en kan het dus niet onmiddellijk duidelijk zijn wat hun samenhang is, wat zij daarin precies betekenen, en welke gevolgen zij hebben voor toekomstige commentaren met hun toegevoegde aannames. Bijgevolg kan het goed zijn dat uw inschattingen van overbodigheid en voorbarigheid zelf voorbarig zijn, maar daarom nog niet overbodig.

        1. Ten tweede is uw twijfelachtige aanname nog niet bewezen meen ik, en vormt het dus ook geen bewijs voor de overbodigheid van rookscherm-hypotheses, of van zelfs louter potentiële veronderstellingen dat mijn positie kan samengevat worden in één vraag, impliciet of expliciet.

Comments are closed.