Door Seunghyun Song (KU Leuven)
Uit het Engels vertaald door Selena de Waard (afgestudeerd in de theater- en filmwetenschap aan de Universiteit Antwerpen)
Het filosofieprogramma van de KU Leuven bevat héél veel Kant en héél veel Husserl. Veel cursussen bieden een diepgaande kennis van ‘dode witte mannen’ – als we het programma zouden analyseren op basis van een kleurenschema, zou het helemaal roze en beige zijn. Iedereen wil daar iets aan doen, zo lijkt het. Veel jonge onderzoekers en universitair docenten zijn actief bezig met de noodzaak om het curriculum te verbreden.
Samen met andere promovendi en postdocs wilde ik meer doen dan alleen maar praten. Daarom organiseer ik met behulp van collega’s twee parallelle, extracurriculaire leesgroepen die bedoeld zijn om het curriculum te dekoloniseren.
Het eerste seminarie heet Biweekly Postcolonialism, het tweede Pluralize Philosophy. Beide seminaries doen hun naam eer aan. Voor Biweekly Postcolonialism komen we tweewekelijks bijeen om te discussiëren over postkoloniale denkers zoals Gandhi, Fanon, Glissant en Chow. Voor Pluralize Philosophy lezen en bespreken we filosofen die ons laten zien dat filosofie verder gaat dan het ’transcendentale’ en het ‘bewustzijn’. Onze discipline bespreekt immers ook zaken zoals geweld, klimaatverandering, racisme en religieuze pluraliteit, en doet dat in verschillende vormen, stijlen en contexten.
Eén basisprincipe
Beide colloquia functioneren op basis van één gemeenschappelijk principe: inclusie. We gaan op zoek naar auteurs die veelal verwaarloosd worden binnen de filosofieprogramma’s aan de KU Leuven. Vervolgens komen we samen om over hen te discussiëren, onder leiding van de deelnemers zelf. Het resultaat is dat de leesgroepen gewijd zijn aan de filosofie van niet-Europeanen, zwarte mensen, vrouwen, Aziaten en moslims. We doen dat om het gedachtegoed en de perspectieven van gemarginaliseerde groepen bij het programma te betrekken.
Tijdens de organisatie van deze colloquia heb ik drie dingen geleerd.
Dekolonisatie is here to stay
Je hoort vaak dat pogingen om curricula te dekoloniseren tegenwoordig ‘in’ zijn – dat dekolonisatie ‘in opkomst is’ en ‘populair wordt’. Aan dergelijke omschrijvingen van dekolonisatie kleeft onvermijdelijk een notie van scepticisme. Wie de poging om het curriculum te dekoloniseren karakteriseert als trendy of modieus, doet deze inspanning af als een bevlieging die ook weer uit de mode kan raken.
Maar de dekolonisatie van het curriculum is geen modegril. Deze strijd heeft een lange geschiedenis, en zal niet zomaar verdwijnen. Mijn ervaringen en die van mijn collega’s laten zien dat het simpelweg onjuist is om dekolonisatie te karakteriseren als kortstondige hype. De poging om het curriculum te dekoloniseren is geen rage die komt en gaat. Wanneer sommigen stoppen, nemen anderen het stokje over.
Ook voordat onze leesgroepen begonnen, stond dekolonisatie al op de agenda. Onderzoekers aan de KU Leuven organiseerden al eerder soortgelijke leesgroepen, waarvan wij nu de vruchten plukken. Zij vertrokken naar andere universiteiten, maar de bereidheid om te leren, te discussiëren en te reflecteren over racisme, dekolonisatie en postkolonialisme ging nergens heen. Ik was positief verrast door de bereidheid van academici aan de KU Leuven om deze colloquia gezamenlijk te ontwikkelen, om ruimte in te nemen, en om de leesgroepen van begin tot eind te koesteren, zodat ze zelfs tijdens een pandemie konden doorgaan.
Dekolonisatie is een ongemakkelijke maar cruciale opdracht
Niet alleen onderzoekers, maar ook studenten en medewerkers van de universiteit hebben tijd en ruimte vrijgemaakt om deze colloquia te organiseren, eraan deel te nemen en ze te leiden. Zij deden mee om te leren en om actief kritiek te leveren op islamofobie, witte suprematie, koloniale geschiedenissen en eurocentrisme. Zonder extra betaling en zonder erkenning hebben deze mensen hun tijd gewijd aan de dekolonisatie van het curriculum. Het is duidelijk, in elk geval voor mij, dat de strijd voor dekolonisatie geen modeverschijnsel is. Deze strijd is blijvend, en we zullen iedereen onvermoeibaar blijven herinneren aan zijn urgentie.
Ook voor witte mensen
Dekolonisatie is een ongemakkelijke maar cruciale opdracht voor ons allemaal. Deze strijd bestaat niet alleen voor zwarte, bruine, linkse of progressieve mensen. De colloquia die ik organiseer, zijn bedoeld voor iedereen. We praten over klimaatverandering, uitbuiting en racisme, op een manier die ons dwingt om na te denken over de vraag over hoe wij, mensen met allerlei verschillende achtergronden, die schade toebrengen.
De mensen die aan onze leesgroepen deelnemen, hebben verschillende achtergronden en maatschappelijke posities. Zo zijn er marxisten, witte Belgen, Zuid-Afrikanen, milde seksisten, globetrotters, soort-van-racisten, bruine postkolonialen, taalminderheden en bevoorrechte witte mannen – allerlei soorten mensen trekken samen op, kletsen en discussiëren over filosofische theorieën.
Wees niet fragiel
Wie wil dekoloniseren, zal hard moeten oefenen. Onze leesgroepen bieden een open ruimte om samen te komen en nodigen uit tot zelfkritiek en introspectie. Dit betekent dat mensen openlijk en oprecht opmerkingen maken en daar even openlijk en oprecht kritiek op krijgen. Zo spreken mensen elkaar erop aan wanneer ze opmerkingen maken die anderen ervaren als bevooroordeeld.
De dekolonisatie van het curriculum is geen modegril
Sommigen raken van streek omdat ze worden aangesproken op hun seksistische, wit suprematistische of racistische vooroordelen. Sterker nog, ik ben ervan overtuigd dat véél mensen van streek raken, want er zijn maar weinig mensen vrij van vooroordelen.
Maar emoties maken deel uit van de dekolonisatie van het curriculum; ze zijn een cruciaal onderdeel van het luisteren naar en het herzien van onze perspectieven en die van anderen. Ik waardeer het dat mensen zich gekwetst voelen, want het laat zien hoeveel ze erom geven. Deze gevoelens zouden een geweldig startpunt moeten zijn, niet het punt van ontmoediging.
Op de proef
Als ik de drie dingen die ik uit mijn eigen ervaringen heb geleerd samenvoeg, wil ik het volgende zeggen: doe dekolonisatie niet af als een thema dat tegenwoordig ‘in’ is. Deze strijd is al tientallen jaren ‘in’, zo niet een eeuw, en daar zijn duidelijke politieke redenen voor. Niets zal daar verandering in brengen. En als je je ongemakkelijk voelt bij het thema dekolonisatie – geweldig! Dat betekent dat de dingen precies gaan zoals ze horen te gaan. Doe niettemin mee, want dit is een ruimte voor iedereen, waar iedereen kritiek zal krijgen.
Voor mij persoonlijk was het organiseren van deze colloquia geen groots project. Het is eerder een redelijke gang van zaken, bedoeld om de leemte die er niet hoort te zijn te vullen en op de proef te stellen.
Vond je dit een goed artikel? Bij Nader Inzien zet zich in voor de verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse. We kunnen het platform draaiende houden dankzij de inzet van vrijwillige auteurs en redacteuren en de steun van lezers zoals jij. Word daarom vriend van BNI of steun ons met een donatie. |
Wat je precies bedoelt met dekolonialisatie in deze context is mij niet geheel duidelijk.
Volgens mij moet het in de filosofie niet gaan om de personen, en ook niet over de huidskleur of andere aspecten van de identiteit van de betrokken filosoof, maar over de inhoud en kracht van diens argumenten. Het maakt voor de argumenten niet uit dat Kant “wit” was (en dat wel van belang maken is racisme). Een koloniaal zou ik hem niet noemen, want hij heeft zijn geboorteplaats Koningsbergen nimmer verlaten. Kant opzijzetten vanwege het feit dat hij wit was is dwaasheid, maar je kunt natuurlijk wel ideeën en argumenten in andere tradities bespreken: er zijn genoeg parallellen en tegen-argumenten te vinden in de Arabische, Indiase of Chinese tradities. Toch heeft juist, ook door de ideeën van Kant, de westerse wereld eeuwenlang dominant kunnen zijn — en dat alleen rechtvaardig het onderzoeken ervan. Je kunt niet anti-koloniaal zijn zonder de wortels van het kolonialisme te begrijpen.
Nog duidelijker is de dominantie van witte mannen in de wetenschap. Natuurlijk is dat iets dat we naar de toekomst toe moeten veranderen, in het belang van de wetenschap zelf, maar, net als het kolonialisme zelf, is het gewoon een historisch gegeven dat na de verlichting in het westen de wetenschap een gigantische vlucht heeft genomen. Wel zijn kanttekeningen op hun plaats. Dat Francis Crick weinig respect voor vrouwen had is wel bekend, maar dat veranderd niets aan de structuur van het DNA dat hij heeft helpen ontrafelen. Wat natuurlijk wel moet gebeuren is de rol van Rosalind Franklin duidelijker naar voren halen in de geschiedschrijving.
P.S. Spel alsjeblieft de naam van Gandhi correct. Gandi in Hindi betekend “smerig” en Ghandi helemaal niets.
Dit artikel lijkt meer op de (overigens terechte) oprichting van een actiegroep dan op ‘verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse’ zoals BNI zichzelf omschrijft. Hoe geëngageerd ook, enthousiasme kan nooit de kwaliteit van een goede methodische aanpak vervangen. In de oproep om bijna alles (klimaat, uitbuiting, racisme) te gaan bespreken tref ik geen enkele aanzet daartoe. Toch een hype dus.
Beste Chris,
Ik hoop dat u bij nader inzien toch enigszins kan toegeven dat uw reducties alvast potentieel niet veel meer zijn dan een herhaling van het stokoude exclusivistische reductionisme van blanke witte mannen. Dat is geen verwijt van mij, en ook geen enthousiaste positie. Misschien ben ik alleen niet zo zeker van wat u ‘een goede methodische aanpak’ noemt. Ik betwijfel ten zeerste of wij die onbekende aanpak ook weer kunnen reduceren tot blank abstractionisme, dat per definitie gevoel, engagement en enthousiasme zou uitsluiten, of zelfs zou verbieden. Het kan immers zijn dat het verschil tussen een hype en een gehypte interpretatie nog veel meer zou insluiten en ontwikkelen dan Seunghyun Song hier zo terecht heeft toegevoegd.
Insightful debate on a particularly prevalent topic – fitting publication just shortly after Charles Mills’ passing!
Thank you for posting this.
Beste Seunghyun Song,
Zeer bedankt voor deze schitterende en moedige evolutie in de filosofie, die ongetwijfeld bevorderlijk zal zijn voor al onze vernieuwende inzichten.
Ik ben het absoluut eens met de openbare en open posities die u inneemt omdat ook zij onze permanente ontwikkeling recht doen. Ik heb alleen een klein vraagje. Hoe interpreteert u, en eventueel uw collega’s gezamenlijk, het verschil tussen fragiel en kwetsbaar ?
Met respect Jeroen zou ik onze historische kolonialistische wetenschap helemaal niet gewoon noemen, om met die gewoonheid ‘een hoge vlucht’ te onderstrepen of te bewijzen. Ik minstens één opzicht zou ik ze regelrecht pathologisch noemen, omdat ze blijkbaar minstens gedeeltelijk heeft geleid tot de diepste val in de geschiedenis van onze menselijke beschaving : de explosieve vernietiging van al het leven op onze planeet, waar we nu middenin zitten.
Teveel vragen zijn nog niet gesteld over de rol van die mannelijke wetenschap in alle oorlogen, laat staan beantwoord, en één vraag blijft alvast hoe toekomstige generaties de mate van verantwoordelijkheid zullen inschatten die kolonialistische wetenschap hiervoor zal dragen, of sommige mannelijke sciëntistische wetenschappers dat nu willen of niet. Want het is het symptomatische sciëntisme dat hetzij een nieuwe religie zal worden, – een zeer kortstondige omdat het onze collectieve zelfvernietiging alleen maar versnelt -, hetzij volledig zal verdwijnen, en plaats maken voor iets radicaal nieuws. Misschien zal dat het radicaal omgekeerde van reductie zijn.
@Jan Braeken, je gebruikt een computer om wat je nu denkt met de wereld te delen. Je hele bestaan is van een niveau van luxe waarvan vierhonderd jaar geleden zelfs koningen niet konden dromen. Ben je bereid dat allemaal weg te gooien omdat er inderdaad nog de nodige problemen zijn te overwinnen? Juist vanwege de wetenschap en het rationele denken (dat veel ouder is dan het kolonialisme) zijn er veel hervormingen tot stand gekomen, en juist door rationeel te blijven, kunnen we ook in de toekomst onze problemen blijven oplossen.
Als je een nieuwe weg wilt inslaan, begin dan niet vanuit oude filosofen uit een vorige cultuur.
Stel bijvoorbeeld de volgende actuele vragen:
– waarom heb jij niet op één van die slimme donkere politici gestemd met progressieve- of juist conservatieve ideeën ?:
– waarom tolereer jij nog steeds dat vrouwen voor hetzelfde werk lager betaald worden?
– waarom staan bij jou de haren wel of niet overeind, dat de rechter onlangs bepaalde dat de marechaussee mag profileren op o.a. huidskleur?
– hoe komt het dat relatief veel donkergekleurde jongeren in de criminaliteit belanden?
– Waarom hebben mensen vaak een zwak voor (leden van) motorclubs?
– waarom moeten LHBTI-ers zich altijd verdedigen?
– waarom zijn zij anders en jij niet?
– Ik stem niet op politici vanwege huidskleur, maar vanwege hun ideeen, programma en acties.
– Ongelijke betaling voor gelijk werk verwerp ik.
– Ja, dat is inderdaad een godspe. Ik hoop dat daar in hoger beroep korte metten mee gemaakt wordt.
– Historisch (en hedendaags) racisme heeft er voor gezorgd dat veel donkergekleurde jongeren ook uit armere gezinnen komen, waar meer criminaliteit is, ook bij lichtergekleurde jongeren. Corrigeer voor dat fenomeen, en een groot deel van het verschil verdwijnt. Kijk naar de culturele normen en waarden binnen bepaalde gemeenschappen, en een verder groot deel verdwijnt.
– Is dat zo? In mijn omgeving nooit echt iets van gemerkt.
– Niet bij mij.
– We zijn allemaal unieke individuen, met onze eigen zwakke en sterke punten. Ik ben anders, en jij ook.
Bij dit type “woke””-denken is een vraagteken en uitroepteken te plaatsen. Waar in het identiteits of “woke”-denken aan voorbij wordt gegaan is dat het opdelen van mensen in hokjes en groepen juist onderscheid en polariteit in de hand werkt. De kritiek is binnen deze denkwijze het gevolg van “white privilege” of onbewust racisme, waarmee elke weerwoord op voorhand gediskwalificeerd wordt. Terwijl binnen dit wereldbeeld steeds het woord “inclusief” klinkt is uitsluiting in feite de regel. Kant sec neer te zetten als een dode witte man levert geen zinvolle bijdrage aan maatschappelijk discours.
Inderdaad, “white privilege” is een geval van damned if you do, damned if you don’t. Het enige wat de post-moderne woke-taliban vereist is totale onderwerping, een gedwee schuldbewustzijn van de zonden van je voorouders, terwijl de hoog-gamma-opgeleide elite onderling aan het uitvechten is welke groep het hoogst op de ladder van marginalisatie staat. Een meer regressieve insteek dan die van deze racistische anti-racisten bestaat er niet, en, als we die niet radikaal verwerpen, dreigt alle vooruitgang en emancipatie van de afgelopen decennia ongedaan te maken. Een aardig artikel verscheen in de Telegraaf, maar is ook hier te vinden: https://www.vrij-links.nl/eddy-terstall/wappies-en-wokies-zijn-samen-symptoom-van-maatschappelijke-onthechting