Door Erik Myin (Universiteit van Antwerpen)

Als er iets misgaat met je computer, probeer je wat je net gedaan hebt, nog eens. Helaas zitten computers zo in elkaar dat als jij hetzelfde doet, zij dat ook doen. Dus je komt geen stap vooruit.

In het filosoferen gebeurt hetzelfde. Stel je denkt na over vrije wil. Geleid door het idee dat alles wat op een bepaald moment gebeurt, bepaald wordt door het voorgaande moment – dat heet determinisme – concludeer je dat vrije wil onmogelijk is. Je bent niet tevreden en begint opnieuw. Maar of je je overpeinzingen nu richt op dominostenen, biljartballen, of op geprogrammeerde computers, je komt steeds op hetzelfde uit. Exit vrijheid.  

Filosofische ideeën kunnen groots zijn omdat ze uitnodigen in een ander licht te denken. Dat doet ‘compatibilisme’, de bewering dat determinisme van geen belang is voor vrije wil. Hier is één manier om compatibilisme te motiveren, geïnspireerd door Daniel Dennett.

Je kan het universum bekijken als een opeenvolging van gebeurtenissen. Wanneer in een deterministisch universum B op A volgt, dan had dat niet anders gekund. Een andere gebeurtenis, zoals C, had niet kunnen plaatsvinden. Maar stel je nu een indeterministische wereld voor, één waar B ook op A volgt, maar waar C wel had kunnen gebeuren. Nu kan je over alles wat gebeurt in die twee werelden gelijkaardig redeneren, zodanig dat je twee werelden krijgt die, hoewel de ene deterministisch is en de andere niet, uit exact dezelfde reeks gebeurtenissen bestaan. Voor wie in eender van die twee werelden staat en handelt, is er geen enkel verschil.

Enkel een alwetend wezen buiten onze twee werelden zou een aura van mogelijkheden zien dat enkel de tweede wereld omringt. Maar wij zijn niet zulke alwetende wezens, en daarom zou het best wel eens kunnen zijn dat het van geen belang is of onze wereld wel of niet gedetermineerd is.

Vond je dit een goed artikel? Bij Nader Inzien zet zich in voor de verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse. We kunnen het platform draaiende houden dankzij de inzet van vrijwillige auteurs en redacteuren en de steun van lezers zoals jij. Word daarom vriend van BNI of steun ons met een donatie.

Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

6 Comments

  1. Hoezo ‘een alwetend wezen’? Al zie je maar één alternatief, dan heb je de vrijheid om tussen die twee te kiezen. Exit Dennett.

  2. Ik denk dat de vraag of de wereld deterministisch is fundamenteel onbeantwoordbaar is. Ik weet dat er veel wetenschappers zijn die er dogmatisch aan vasthouden, maar dat is in tegenspraak met de observatie dat er voldoende processen zijn waarvan wij in het geheel niet kunnen voorspellen hoe zij gaan verlopen, zoals bijvoorbeeld radioactief verval: we kunnen het dus niet uitsluiten. Neem daarbij dat effecten op micro-schaal zich heel snel kunnen vergroten (chaos-theorie), en de hele wereld is onvoorspelbaar. En al is dat geen bewijs dat de wereld niet deterministisch is, het is genoeg om de vraag onbeslist te laten zijn. Dit staat nog geheel los van de vraag of “vrije wil” bestaat (hoe je dat dan zou willen definieren is mij een raadsel, en hoe je dan omgaat met paradoxen als “hoe kun je willen wat je wil?”). Ik beschouw daarom “vrije wil” als een pragmatische werk-hypothese in het dagelijks leven, maar niet als een rigoreus onderbouwd concept.

  3. Het concept “alwetend” is net zo goed een concept wat zich maar heel lastig laat definieren. Als je kennis (weten) ziet als een model of representatie van de dingen waar die kennis betrekking op heeft (zodat je niet langer direct toegang tot die dingen nodig hebt om daarover te kunnen oordelen), dan heb je, gegeven een universum met een n aantal discrete aspecten, minstens een evengroot universum nodig om dat aantal aspecten te kunnen beschrijven. Die kennis kan dus (simpel pigeonhole principe) niet kunnen bestaan binnen dat universum. Je kan nu een tweede universum postileren, waarin een dergelijke alwetend wel kan bestaan, maar daarmee is het probleem niet opgelost, want dan zou alwetendheid ook dat tweede universum moeten omvatten, en zo voort, ad infinitum… It’s turtles all the way down.

  4. Beste Erik,

    U zou mij zeer verplichten indien u minstens drie onweerlegbare argumenten contra circulaire deterministische posities zou aanleveren. Contra deze positie bijvoorbeeld, insinuaties preventief uitgesloten : dit is een deterministische pop-up-polemiek in een filosofische pop-up-shop. Met respect !

    Het blijft dus maar de vraag waarvoor je determinisme wil gebruiken, of misbruiken, en of bepaalde ‘deterministische’ intenties het financiële daglicht niet mogen zien ?

  5. De mens heeft door middel van zijn exacte vakken, zoals algebra, meetkunde, calculatie etc. veel kunnen determineren.
    Toch heeft het leven, de natuur, het universum, maar ook vele processen naast een voorspelbaar- een onvoorspelbaar karakter.
    Slechts wij mensen zijn in dit vraagstuk geïnteresseerd, alle andere levensvormen niet. Ik denk dat het er niet toe doet. En ja, probeer maar alles in modellen of concepten te vatten, typisch menselijk en daarom van relatief belang.

  6. Epicurus heeft het aardig gezegd: sommige dingen gebeuren noodzakelijk, andere toevallig en nog andere als gevolg van een keuze. Kennelijk vond hij het niet wenselijk of nodig om alles in een alomvattend systeem onder te brengen. En inderdaad: wie zegt ons dat zo’n systeem zou bestaan?

Comments are closed.