Door Emma Trijsburg (Erasmus Universiteit Rotterdam)

Door Jules van Beurden (Erasmus Universiteit Rotterdam)

Dinsdag 6 juli liep Peter R. de Vries na een uitzending van RTL Boulevard richting zijn auto. Hij werd vijf keer beschoten en overleed ruim een week later aan zijn verwondingen. Deze koelbloedige aanslag op Nederlands meest bekende misdaadjournalist schokte velen.

Op de hoogte blijven? Volg ons op Twitter, Facebook en Instagram.

Sociale media functioneerden al snel als digitale verzamelplaats van odes en rouwbetuigingen. De Vries droeg op zijn kuit de tekst ‘On bended knee is no way to be free’. In zijn nagedachtenis werd dit een populair onderschrift bij de vele rouw-posts op Instagram ter ere van zijn onverzettelijke houding.

Wijzelf hadden onze bedenkingen bij deze sentimentele Instagram-posts. We scrolden ze cynisch weg. Instagram deed de dood af als een vluchtig verwerkt en even vluchtig vergeten berichtje. Hoe zou een post het gewicht kunnen dragen van zoiets vreselijks als een brute moord?

Doodgaan doet iedereen alleen, maar rouwen doe je samen

Maar misschien hadden we ongelijk. Moderne denkers zien rouw en de dood vaak als een individuele aangelegenheid. De Chinese filosoof Confucius belicht juist het collectieve karakter van menselijk verdriet om de dood. Oprecht rouwen heeft volgens hem alles te maken met authenticiteit. De vastberaden lezer vindt tussen de regels door een heuse ‘rouw-routekaart’ die ons leert authentiek te rouwen. En tot onze verrassing zagen wij dat Instagram het ideale platform is voor dit Confuciaanse rouwen.

Authentiek leven

In de leer van Confucius krijgt het leven meer aandacht dan de dood. Toen een leerling hem vroeg hoe hij zich tot de dood moest verhouden, antwoordde Confucius: “Hoe zou je in hemelsnaam de dood kunnen begrijpen als je het leven niet eens kan bevatten?” Voordat we de dood onder de loep nemen, moeten we eerst leren authentiek te leven.

Geen mens is een eiland, aldus Confucius. Wie wij zijn is onlosmakelijk verbonden met onze sociale relaties. Zo zijn wij iemands zus, vriendin of dochter. Mensen leven authentiek als zij de verplichtingen die bij die relaties horen naleven. Dat vereist aandacht. Mensen die handelen zonder na te denken, leven dus niet authentiek.

Instagram deed de dood af als een vluchtig vergeten berichtje

Authentiek omgaan met de dood doe je volgens Confucius door je leven te vullen met zichtbare rituelen. Zo krijgt de dood een plek binnen het leven. Tijdens een rouwperiode droeg Confucius bijvoorbeeld alleen kleding van ruwe hennep en at hij nooit zijn bord leeg in het bijzijn van een nabestaande. Ook veranderde hij zijn gezichtsuitdrukking en liep hij met versnelde pas als hij iemand in een rouwgewaad zag. Confucius uitte zijn respect naar een overledene en diens nabestaanden met sober gedrag en een ingetogen leefwijze.

Maar hoe vertaalt authentiek rouwen zich naar de actualiteit? In de Confuciaanse rouw-routekaart zijn de belangrijkste factoren: intentie, zichtbaarheid, en toewijding. Zoals de meester zelf zei: “Rouwen doe je met toewijding, want anders kan je het net zo goed niet doen.” Confucius veranderde zijn kleding, handelingen en lichaamstaal wanneer hij rouwde. Het is belangrijk dat het rouwen goed zichtbaar is voor de gehele gemeenschap, want de ogen van anderen houden je bij de les en maken het rouwproces minder eenzaam.

Aandachtig verdrietig zijn

Al deze aspecten maken het Confuciaanse omgaan met de dood tot een offer: je moet iets opgeven zodat er ruimte vrijkomt om samen stil te staan bij verdriet. De hoofdingrediënten van dit offer zijn zichtbaarheid en intentie. En die hebben een interessante relatie. De zichtbaarheid van een actie kan de intentie erachter vrijgeven, maar óók verbloemen. Zo rijst de vraag of een Instagram-post ter nagedachtenis aan het overlijden van Peter R. de Vries een uiting is van oprecht verdriet, of dat het in essentie meer een soort pseudo-medeleven is.

Rouwen is een offer: je geeft iets op om ruimte te maken voor verdriet

Aan de ene kant lijkt er amper sprake te zijn van toewijding; weinig mensen uploaden meerdere rouw-posts. Maar aan de andere kant is een Instagram-post erg visueel en bewust. Het bericht komt terecht in een ‘online community’ waarin iedereen op elkaar kan reageren. Als je niet klakkeloos een plaatje deelt maar bewust tijd en moeite stopt in een eigen onderschrift, offer je tijd en inspanning. Een rouw-post wordt authentiek door de oprechte intentie om aandachtig verdrietig te zijn. Instagram blijkt bij uitstek de plek voor een offer.

Ritueel

Als je een post plaatst met de intentie om stil te staan bij het verlies van Peter R. de Vries, voer je een ritueel uit dat houvast biedt tijdens een verdrietige periode. Achter een post zit iemand die iets voelt en dat wil delen met gelijkgestemden. Door de zichtbaarheid van dit ritueel trekken de Instagrammers hun eenzame verdriet de gemeenschappelijke ruimte in. Het platform stelt hen zo in staat authentiek te rouwen met intentie en toewijding.

Na het lezen van Confucius laten wij ons cynisme even varen

Het herdenken van De Vries op sociale media is dus minder oppervlakkig dan wij eerst dachten. Sociale media zijn een gigantisch onderdeel van ons leven. Online rouwen geeft de dood een plek in onze tijdlijn én ons leven. Als ritueel is het een handeling die uniek is. De post is een bewuste breuk met de alledaagse praktijk en komt voort uit oprechte intentie. En die oprechte intentie is wat een authentiek ritueel onderscheidt van een knip-en-plak-post.

Of er daadwerkelijk niet geknipt en geplakt is, weten we nooit helemaal zeker. Maar na het lezen van Confucius laten wij ons cynisme even varen en zien wij een rouwpost op Instagram als een gemeende uiting van verdriet en medeleven. Het is een vorm van authentieke rouw die oprechtheid uitdrukt en eenzaamheid tegengaat. Confucius zou instemmend ‘commenten’: ‘Doodgaan doet iedereen alleen, maar rouwen doe je samen.’

Verder lezen

Chen, Biao (2012). “Coping With Death and Loss: Confucian Perspectives and the Use of Rituals”. Pastoral Psychology 61, nr. 5-6: 1037-49. 

Chen, Xunwu (2015). “The value of authenticity: Another Dimension of Confucian Ethics”. Asian Philosophy 25, nr. 2: 172-87.

Vond je dit een goed artikel? Bij Nader Inzien zet zich in voor de verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse. We kunnen het platform draaiende houden dankzij de inzet van vrijwillige auteurs en redacteuren en de steun van lezers zoals jij. Word daarom vriend van BNI of steun ons met een donatie.

Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

2 Comments

  1. De mening van Confucius is duidelijk, maar niet per definitie voor iedereen, in alle culturen en tijdsgewrichten de gangbare situatie. In onze westerse situatie van nu is het vaak meer een individueel proces, met een eigen manier. Uiteraard ook in contact met anderen. zie:
    https://www.kanker.be/pati-ntenhulp/bij-overlijden/wat-rouwen
    https://www.thuisarts.nl/rouw/ik-rouw
    https://www.uitvaartzorgsalland.nl/blog/rouwen/
    ‘Doodgaan doet iedereen alleen, maar rouwen doe je samen’ lijkt mij daarom te stellig en zeker niet universeel.

  2. Ook met tijdgeest mee kleurende rituelen verbinden en zijn niet minder authentiek

Comments are closed.