Door Judith Martens (Universiteit Antwerpen)

Mijn maag knorde zojuist. Knorde ik ook? Deed ik dat, dat knorren? Doen lijkt hier niet de beste omschrijving, maar toch was ik het, die knorde.

De vraag die ik hier stel gaat terug op het eeuwenoude onderscheid tussen intentionele handelingen en ‘louter lichamelijke bewegingen’. Het eerste doe ik en het tweede overkomt mij. Dit onderscheid gebruiken we bijvoorbeeld wanneer we nadenken over autonomie en verantwoordelijkheid. Ik ben verantwoordelijk voor wat ik intentioneel doe, maar niet voor wat mij overkomt.

Maar hoe zit het met gewoontegedrag? Doe ik dat? Of gebeurt het mij?

Vaak spreken we over gewoontes alsof ze automatisch zijn: een soort trigger-response mechanisme, iets wat ik doe voor ik er erg in heb. Zo bekeken lijken gewoontes op het knorren van mijn maag: ik was het wel, maar deed het niet echt. Hoe vaak zeg of doe ik niet iets, puur uit gewoonte, terwijl ik mij pas daarna realiseer wat ik eigenlijk gedaan heb. Ik was het die het deed, maar ik handelde voordat ik de vraag kon stellen of beantwoorden of ik zo zou willen handelen.  

Toch lijkt gewoontegedrag ook iets dat ik doe. Gewoontes zijn vaak doelgericht en ik kan mijn best doen om goede gewoontes te ontwikkelen. Dat strookt niet met het idee dat gewoontegedrag mij overkomt. Automatische reacties kunnen we niet ontwikkelen, gewoontes wel. Zoals John Dewey opmerkte: in gewoontes anticiperen we op wat gaat komen, reageren we op wat er gebeurt, en leren we van wat er zich afspeelde.

Zijn sommige gewoontes dan automatismen en andere gewoontes handelingen? Dat is te makkelijk gedacht. Gewoontes zijn juist zo interessant omdat ze zowel intentioneel als automatisch zijn.

Daar is niets tegenstrijdigs aan. De schijnbare tegenstrijdigheid ontstaat door het tegenover elkaar plaatsen van automatisch en intentioneel. Gewoontevorming is te veelzijdig om zo eenzijdig belicht te worden.

Verder lezen

Caruana, Fausto & Italo Testa (Eds.) (2021). Habits: Pragmatist approaches from cognitive science, neuroscience, and social theory. Cambridge University Press, Cambridge UK. 

James, William (1914). Habit. Henry Hold and Company, New York. (Heruitgave van het origineel door Alpha Editions in 2020.)


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

2 Comments

  1. Laat dit nou net het probleem van de mensheid zijn, en het doel in ons leven. De volle verantwoordelijkheid nemen voor wat we bewust (intentioneel) en onbewust (niet intentioneel) doen, veel van ons gewoontegedrag is onbewust. Dit is trouwens een enorm groot thema bij JUNG, onszelf beter leren kennen en het onbewust bewust maken.
    In het onbewuste zit veelal het onderdrukte en het verdrongene, de oorzaak van veel van onze trauma’s. Als we dat beter leren kennen, kunnen we onze trauma’s oplossen en ons leven draaglijker maken.

    1. Als we leren niet te verdringen voorkomt dat wellicht de trauma’s.

Comments are closed.