Door Thomas Nys (Universiteit van Amsterdam)

Wat Netflix betreft. Drie dingen vervullen mijn gemoed met steeds nieuwe en toenemende frustratie, hoe vaker en langduriger mijn verstand zich erop toelegt.

Op de hoogte blijven? Volg ons op Twitter, Facebook en Instagram.

Ten eerste het feit dat Netflix automatisch de volgende aflevering start als je niet tijdig een knop beroert. ‘Tijdig’ betekent hier ‘binnen vijf seconden’. Langdurige blootstelling aan deze techniek heeft ertoe geleid dat ik steeds een weeïg paniekgevoel ervaar wanneer de aftiteling verschijnt en ik blind om me heen begin te grijpen op zoek naar de noodknop. Het balkje met ‘volgende aflevering’ is als een lont naar een kruitvat.

Ten tweede erger ik mij aan het hoofdmenu waar voortdurend een trailer op de achtergrond speelt en rust bijgevolg onmogelijk is. Ik beweeg mijn smart tv ‘magic cursor’ over het scherm alsof het een desperado is die in de woestijn beschutting zoekt voor een verzengende zon. No place to run, want zodra ‘ie stilstaat wordt er weer een trailer afgevuurd. Soms meen ik een diep medelijden in de ogen van mijn kinderen te bespeuren wanneer hun vader, met de afstandsbediening in de hand, weer eens zijn Symfonie der Waanzin dirigeert.

Media zoals Netflix omzeilen handig het gebruik van onze kritische vermogens

Ten derde beklaag ik me over het aanbod op het hoofdmenu. Ik weet dat er een algoritme aan het werk is dat mijn eerdere keuzes meeweegt bij het bepalen van dat aanbod, maar ik heb het idee dat wij tweeën niet helemaal ‘in sync’ zijn. Mijn persoonlijkheid beweegt niet lekker mee op het algoritme, zeg maar. De onbekende held die in 2001 in videotheek De Kijkdoos het rek met ‘Beste films van het moment’ klaarzette, kende mijn voorkeuren in ieder geval beter dan Netflix.

Slechte manipulatie

De trucjes van Netflix zijn uiteraard bedoeld om ons gedrag te beïnvloeden. Ze zorgen ervoor dat we, subtiel opgejaagd door beeld en geluid, een keuze maken uit het aanbod en vervolgens vooral doorgaan met kijken. Het zijn manipulatieve technieken.

Maar wat is er mis met manipulatie? Dat is een vraag die in de filosofische literatuur nog geen definitief antwoord heeft gekregen. Er wordt vaak gesteld dat de waarde die erdoor geschonden wordt onze autonomie is, omdat de manipulator aan het roer staat en niet wijzelf.

Maar hoe zit dat precies? Gaat het om het hoe; om de middelen en technieken die gebruikt worden om dat doel te bereiken? Gaat het om het waartoe; om het feit dat we een richting opgeduwd worden waarmee we het niet eens zijn? Of gaat het om het waarom; om de intenties en motieven van de manipulator?

Hoe

Vaak wordt de nadruk gelegd op het ‘hoe’: manipulatie is sneaky, het gebruikt subtiele technieken om ons te beïnvloeden waardoor we niet écht een keuze maken. We gaan bijvoorbeeld achteloos door met kijken, of kiezen een serie omdat ze zo opvallend gepresenteerd wordt. En dus niet omdat we op basis van degelijke informatie en rijp beraad tot een beslissing zijn gekomen. Media zoals Netflix omzeilen handig het gebruik van onze kritische vermogens.

Wanneer de manipulator zijn of haar doelen te ver doordrijft, gaat dat opvallen

Het probleem is dat we ook zonder manipulatie vaak keuzes maken die achteloos of onkritisch zijn. Het klopt misschien dat je zonder de manipulatieve technieken van Netflix niet pas om half drie was gaan slapen, maar zonder Netflix was de keuze om andere dingen te doen misschien ook op cues en prikkels gebaseerd die net zomin jouw kritische vermogens geactiveerd zouden hebben.

Waartoe

Een tweede manier om deze spanning met autonomie te verklaren is door te wijzen op de verhouding tussen het doel van de manipulator en onze eigen doelen. Manipulatie laat ons dan iets doen wat we eigenlijk niet willen (onafhankelijk van het ‘hoe’).

Hier doet zich echter een moeilijkheid voor: manipulatie kan onze wil en wensen zodanig beïnvloeden dat het lastig is om vast te stellen wat onze ‘eigen’ wil is. Wanneer mensen gehersenspoeld worden, doen ze uiteindelijk wat ze écht willen (ze zullen zeggen dat ze eindelijk het Licht hebben gezien), maar die wil is dan gevormd dóór de hersenspoeling.

Vandaar dat de aandacht dan al vlug uitgaat naar de middelen of technieken van beïnvloeding. Maar hoe zit dat bij Netflix? Is het zo dat het onze wil vormt, ja zelfs vervormt? Dat lijkt op het eerste gezicht overdreven.

Binnen de grenzen van de autonomie blijven zorgt ervoor dat mensen niet afhaken

Netflix maakt eerder handig gebruik van de ruimte die ons zelfbestuur toelaat. Een vegetariër heeft bijvoorbeeld duidelijke principes; maar binnen de grenzen die daardoor gesteld worden, is er ruimte voor het maken van verschillende keuzes die passen bij die principes. Bedrijven kunnen deze persoon beïnvloeden om tofu of vegetarische bitterballen te kiezen. Door binnen de grenzen van haar autonomie te blijven, kunnen beide als haar keuze gezien worden.

Wat willen we wanneer we Netflix gebruiken? We willen iets interessants, ontspannends, of leuks zien. Zulke vage wensen laten ruimte te over om ons te beïnvloeden binnen de marges van ons zelfbestuur.

Netflix heeft trouwens een goeie reden om binnen deze grenzen te blijven. Want wanneer de manipulator zijn of haar doelen te ver doordrijft, gaat dat opvallen. Mijn wrevel is daar het bewijs van: mijn voortdurende teleurstelling heeft ertoe geleid dat ik besef dat Netflix niks voor mij is. Die ‘goeie reden’ is echter geen morele reden: binnen de grenzen van iemands autonomie blijven is een goed middel om ervoor te zorgen dat mensen niet afhaken.

Waarom

Dat brengt ons bij de laatste optie: de kwalijkheid van manipulatie ligt aan de motieven van de manipulator (het ‘waarom’). Daar valt iets voor te zeggen.

Wat mij stoort is dat Netflix invloed probeert uit te oefenen zonder dat het zich écht bekommert om mijn autonomie. De interesse in wat mij beweegt en motiveert is enkel instrumenteel: ze willen alleen maar weten ‘wie ik ben’ omdat ze dan hun producten beter aan de man kunnen brengen. 

De bedenkers geven geen bal om wie ik ben en wat ik wil

Mijn verontwaardiging ten aanzien van Netflix is dus dubbel. Ten eerste frustreert het me dat deze dienst me niet geeft wat ik wil, dat het me niet in staat stelt om binnen de grenzen van mijn autonomie, nieuwe, waardevolle dingen te ontdekken (waar andere, even manipulatieve apps, zoals Spotify, dat wel doen). Het is slechte manipulatie.

Ten tweede valt het daardoor des te harder op dat de bedenkers geen bal geven om wie ik ben en wat ik wil. Het is manipulatie en daarom slecht.

Voor mij is Netflix daarom dubbel waardeloos.

Verder lezen

Christian Coons & Michael Weber (2014), Manipulation: Theory and Practice. Oxford: Oxford University Press.

Vond je dit een goed artikel? Bij Nader Inzien zet zich in voor de verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse. We kunnen het platform draaiende houden dankzij de inzet van vrijwillige auteurs en redacteuren en de steun van lezers zoals jij. Word daarom vriend van BNI of steun ons met een donatie.

Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

3 Comments

  1. Manipulatie van de markt komt voort uit de zucht naar maximale vrijheid van de aanbieder. De grote zogenaamde techbedrijven, en dat zijn ze bijna allemaal omdat ze denken dat technologisch gedreven marktmanipulatie de sleutel is naar groei, maken allemaal dezelfde strategische fout: ze zijn te veel gericht op hun eigen financiele doelstellingen en te weinig op de randvoorwaarden voor stabiele groei: de wensen, voorkeuren en keuzecriteria van de doelgroepen.
    Monopolisten kunnen dat lang volhouden, maar in een goed functionerende markt met keuzemogelijkheden, zal deze neoliberale bedrijfscultuur falen. Omdat toekomstige klanten kiezen voor hun vrijheid boven de onbeperkte vrijheid van de aanbieder.
    Netflix verloor hierdoor al een derde van zijn waarde, de andere manipulators zullen volgen.
    https://www.businessinsider.nl/netflix-abonnee-beurs-waarde-daling/

  2. De eerste twee punten zijn te vermijden door ze uit te zetten bij instellingen.

  3. Fijne, prikkelende tekst!

    De autoplay-instelling is inderdaad wel uit te zetten voor series, maar gek genoeg niet voor films. Het “weeïg paniekgevoel” als de aftiteling van een film verschijnt, is zeer herkenbaar.

Comments are closed.