Door Bij Nader Inzien (redactie)

Spelen lijkt niet thuis te horen in de ‘serieuze’ politiek. Toch kunnen spel en humor ernstige impact hebben op het politieke landschap, denkt Beer Prakken. Hij onderzocht welke ethische vragen je hierbij moet stellen. Beer is een van de zes promovendi die namens Bij Nader Inzien zijn onderzoek presenteert op het Brainwash Festival (27 oktober), onder het overkoepelende thema: ‘Is goede politiek rationeel?’ We maken kennis met hem aan de hand van drie vragen.

Welke vraag wordt volgens jou te weinig gesteld?

Wat is er nou precies nieuw aan extreemrechtse figuren zoals Trump en Bolsonaro?

Veel hedendaagse artikelen over populisme, extreemrechts of fascisme gebruiken oude theorieën en historische vergelijkingen. Hier komen vaak prachtige beschrijvingen uit, maar ze missen de kern.

Het nieuwe aan deze politieke beweging is dat het fascisme met een lach is. Het is fascisme gebaseerd op ambiguïteit, speelsheid en gelach. Denk aan de aanval op het Capitool, het Amerikaanse parlementsgebouw, op 6 januari 2021. Die aanval draaide om geweld, maar ook om plezier en lachen.

Die lach zie je niet alleen in dit nieuwe fascisme; hij betreedt ons hele politieke speelveld. Jongeren krijgen hun politieke informatie via TikTok of late night-komedie. Media zijn steeds vaker humoristisch en sensationeel. We moeten ons afvragen wat voor invloed deze politieke ‘humorisatie’ heeft op ons politieke systeem en beleid, en op onszelf.

Is goede politiek rationeel?

Nee! Sinds Plato worden emoties, en met name humor en lachen, gezien als zeer gevaarlijke elementen in de politiek. Daar moeten filosofen na tweeduizend jaar eens mee stoppen.

Humor wordt ingezet als een wapen voor extreemrechts en fascisme

De meeste politiek filosofen (denk aan Habermas, Plato en wie dan ook) dromen van een politiek discours dat zich volledig richt op rationaliteit, objectiviteit en neutraliteit. In werkelijkheid zijn mensen eerder emotionele dan rationele wezens.

Dat betekent niet dat emoties in de politiek altijd goed zijn. We zien tegenwoordig duidelijk hoe humor wordt ingezet als een wapen voor extreemrechts en fascisme. Grappige memes vormen de eerste stap op het pad naar online radicalisering. Zelfs online neonazi’s promoten hun ideologie door racisme te verpakken als een grapje.

Toch is de oplossing niet om humor uit de politiek te bannen. Wel moeten we beter begrijpen waar emoties vandaan komen en waar ze over gaan. Want grappen en emoties zijn niet altijd onschuldig.

Heb je een lees-, kijk- of luistertip voor onze lezers die meer willen weten over emoties in de politiek?

Ik vind Thomas Decreus’ Spektakeldemocratie een mooi startpunt. Het is een publieksfilosofisch boekje over hoe de media het Trump-fenomeen hebben gecreëerd en versterkt. Ook de documentaire Forbidden America van de Brits-Amerikaanse documentairemaker Louis Theroux is een aanrader. Die gaat over de extreemrechtse online subcultuur in Amerika en laat perfect zien hoe humor de fascistische politiek is binnengedrongen.

Beer Prakken is promovendus in de politieke filosofie en ethiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn onderzoek richt zich op de manier waarop politici – met name extreemrechtse – humor en spel gebruiken in hun discours en op de ethische implicaties daarvan. Op het Brainwash Festival (27 oktober) spreekt hij namens Bij Nader Inzien over zijn onderzoek.