Door Bij Nader Inzien (redactie)

Als mens voelen we de drang om een verhaal te vertellen over ons leven. Nina de Boer onderzocht hoe we betekenis geven aan psychische problemen in het kader van ons levensverhaal. Ze is een van de zes promovendi die namens Bij Nader Inzien hun onderzoek presenteren op het Brainwash Festival (27 oktober), onder het overkoepelende thema: ‘Kijken voorbij de norm.’ We maken kennis met haar aan de hand van drie vragen.

Welke vraag wordt volgens jou te weinig gesteld?

Wat is de functie van onze verklaringen van psychische problemen? Er heersen in onze maatschappij verschillende, vaak tegenstrijdige verklaringen van mentale ontregeling.

Worden psychische problemen veroorzaakt door defecten in onze hersenen, door het doorgeslagen individualisme in onze maatschappij, of door een complexe interactie tussen biologische, psychologische en sociale factoren? In deze discussie gaat het vaak om wat de verklaring is. Ik vind het interessanter om te onderzoeken wat de rol of functie van deze verklaringen kan zijn. Welk (persoonlijk, wetenschappelijk of sociaal) doel dient het om psychische problemen te zien als hersenproblemen, sociale problemen, of een combinatie van de twee? Wie heeft baat bij een verklaring in termen van een hersendefect, en hoe? En wie heeft er juist baat bij een verklaring in termen van complexiteit?

Onze discussies worden productiever als we verklaringen van mentale ontregeling zien als handvatten om een specifiek doel te bereiken, in plaats van als concurrerende verklaringen van wat de ‘echte’ oorzaak is.

Hoe kijk jij voorbij de norm?

Als we psychische problemen ontwikkelen, heeft dat invloed op het verhaal dat we over ons leven vertellen. Zulke problemen kunnen ons anders doen nadenken over ons verleden, en over de mogelijkheden die we voor ons zien in de toekomst. Dat betekent dat we het verhaal over onze psychische problemen moeten integreren in ons levensverhaal. Maar wanneer is dat geslaagd?

Is het per definitie goed om een coherent levensverhaal te hebben?

Er heerst het idee dat goede levensverhalen coherent zijn. Dat wil zeggen, het moet duidelijk zijn waarom gebeurtenis A volgde op gebeurtenis B, en hoe al deze gebeurtenissen samen toewerken tot de persoon die wij nu zijn. Maar dat is lastig als het gaat om psychische problemen: we kunnen vaak niet goed aanwijzen waarom en hoe ze ontstaan zijn.

Een manier om deze ‘gaten’ in ons levensverhaal te dichten, is door biologische verklaringen te geven voor onze psychische problemen: er zijn logische verklaringen voor ons gedrag, we kunnen die alleen niet zien! Maar we kunnen ook coherentie als norm bevragen. Is het per definitie goed om een coherent levensverhaal te hebben? Een te krampachtige focus op coherentie kan ervoor zorgen dat we creatieve en meer chaotische levensverhalen niet goed genoeg op waarde schatten.

Heb je een lees-, kijk- of luistertip voor onze lezers die meer willen weten over stigmatisering?

Ik wil graag het boek Strangers to Ourselves: Unsettled Minds and the Stories That Make Us van Rachel Aviv aanraden. Het gaat over vijf mensen die zich, allen in hun eigen sociale context, proberen te verhouden tot hun psychische problemen en hun diagnose. Het geeft sprekend weer hoe heersende ideeën over mentale ontregeling impact hebben op hoe mensen zichzelf zien en gezien worden door hun omgeving. Wie een academisch boek over een vergelijkbaar onderwerp wil lezen, raad ik The Wounded Storyteller van Arthur Frank aan. Dat geeft mooi weer hoe ziek worden als het ware vraagt om een verhaal, en wat de sociale rol van deze ziekteverhalen is.

Nina de Boer is promovendus aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zij onderzocht vanuit welke perspectieven psychische problemen kunnen worden geduid, en wat de gevolgen zijn van een beperkende visie hierop. Nina de Boer presenteert haar onderzoek namens Bij Nader Inzien op het Brainwash Festival (27 oktober).