Door Trijsje Franssen (Technische Universiteit Delft)

Dit artikel maakt deel uit van een tweeluik over sportfilosofie. Ben je benieuwd wat andere filosofen te zeggen hebben over dit thema? De andere bijdrage lees je hier. 

Gele truien en gouden medailles stellen fans diep teleur als blijkt dat hun helden doping hebben gebruikt. Doping vinden we met z’n allen slecht – en niet alleen om de gezondheidsrisico’s. Er worden verschillende argumenten aangedragen tegen dopinggebruik. Het zou oneerlijk zijn tegenover de niet-gebruikende atleet, of de jeugd zou de dopingcultuur overnemen. Een ander veelvoorkomend argument is dat de sportieve prestatie puur of natuurlijk moet blijven. Maar wat maakt een prestatie met behulp van doping dan precies onnatuurlijk? En als je daar een antwoord op hebt – is dat wel een geldig argument?  

Het verhitte debat over ‘sportieve prestatieverbetering’ biedt kans op antwoorden. Het debat draait om de vraag of het moreel acceptabel is om medicatie, biotechnologie of andere technologieën te gebruiken in de topsport. Het is onderdeel van een bredere discussie over ‘mensverbetering’: het inzetten van technologie om de gezonde mens te verbeteren, perfectioneren, of zowaar te herscheppen. 

Voor- en tegenstanders staan lijnrecht tegenover elkaar, maar beide kampen kennen een cruciale plaats toe aan de menselijke natuur. Daarmee gaat de discussie over prestatieverbetering niet alleen om morele vraagstukken, maar ook over de ‘essentie’ van de mens. En zoals ik zal laten zien, baseren zowel voor- als tegenstanders van doping hun argumenten hiermee op één en dezelfde drogredenering. 

De kunstenaar in zelfontwerp

Voorstander van prestatieverbetering Simon Young stelt dat sportieve prestatieverbetering toch al plaatsvindt. Bodybuilders gebruiken anabole steroïden, dat weet iedereen. En wat kan er mis zijn met het verbeteren van je lichaam? Het beste willen zijn wat je kunt zijn? Zelfverbetering is een prijzenswaardig, creatief streven, aldus Young. Het is zelfs een essentieel menselijk instinct, en de atleet is bij uitstek een voorloper, een ‘kunstenaar in zelf-ontwerp’. 

Young noemt dit menselijk instinct de will to evolve: de evolutionaire drang om de eigen vermogens uit te breiden om beter te kunnen overleven en floreren. We moeten deze natuurlijke drang stimuleren. Niet alleen om onszelf fysiek te verbeteren, maar ook om een nieuw gevoel van nut en doelmatigheid te ontdekken en ons nog meer ‘thuis te voelen’ in de wereld. 

Wat kan er mis zijn met het verbeteren van je lichaam? 

Volgens een andere pleitbezorger, Julian Savulescu, heeft prestatieverbetering altijd al plaatsgevonden. Het doel van de moderne atleet is en blijft “supermenselijke prestatie, koste wat het kost”. Het feit dat hier tegenwoordig doping en technologie voor worden ingezet betekent niet dat de sporter valsspeelt. Want uiteindelijk is ‘valsspelen’ enkel gebaseerd op de regels die ‘wij’ – in dit geval, de World Anti-Doping Agency – zelf maken. 

Dopinggebruik en technologische verbetering moeten we volgens Savulescu niet zien als valsspelen en de wet overtreden; we moeten die middelen juist beschikbaar maken. Dan hebben sporters gelijke kansen en zijn ze niet meer afhankelijk van de zogenaamde ‘genetische loterij’. Iets als biotechnologie gaat niet in tegen ‘de geest van sport’. Integendeel, zegt Savulescu, “biologische manipulatie belichaamt de menselijke geest – de capaciteit om onszelf te verbeteren op basis van rede en oordeel.” 

Naïef en immoreel 

Voor Michael Sandel – een tegenstander of ‘bioconservatief’, zoals voorstanders hem noemen – is deze ‘genetische loterij’ juist wat een sportieve prestatie haar waarde geeft. De essentie van sport is niet alleen inspanning en doorzettingsvermogen, maar ook “het vertonen van natuurlijke talenten en gaven die niet gecreëerd zijn door de atleet zelf”. 

Kunstmatige prestatieverbetering doet geen recht aan het natuurlijke talent van de topsporter. Legaal gebruik van doping zou van sport een spektakel maken in plaats van een spel. Stel, zegt Sandel, dat basketbalspelers een trampoline zouden mogen gebruiken, dan zou Michael Jordans atletiek toch minder indrukwekkend zijn. 

De gedrogeerde atleet heeft geen moreel raamwerk 

Ook tegenstander Mike McNamee benadrukt het belang van erkenning en waardering voor de begrensde natuur van het menselijk kunnen. Onze kwetsbaarheid en sterfelijkheid zijn essentieel. Medicijnen als EPO en anabole steroïden zijn oorspronkelijk ontwikkeld om mensen te genezen en niet, zoals topsporters doen, om hun menselijke grenzen te overschrijden. 

De gedrogeerde atleet is, in McNamee’s woorden, een “naïeve en overdreven toegewijde figuur” die het ontbreekt aan wat voor moreel raamwerk dan ook. Met name biotechnologie is hoogst alarmerend. Want waar eindigt medicatie en begint doping? Hoeveel controle over ons lichaam mogen we toestaan? McNamee roept sportfilosofen en medische filosofen op om deze vragen aan te kaarten in de publieke ruimte, zodat sport niet ten onder gaat aan het verlangen naar grenzeloze onnatuurlijke verbetering. 

Klassieke drogreden 

Eén ding is duidelijk: ook al hebben bovenstaande redetwisters tegenovergestelde posities, in alle gevallen is ‘de menselijke natuur’ fundamenteel voor hun argument. Biedt dit begrip meer inzicht in de betekenis van de ‘natuurlijke prestatie’ in de topsport? In de vraag of doping onnatuurlijk is of niet? 

Iets natuurlijks kan ook immoreel zijn

Aan de ene kant wel. We hebben beschrijvingen gezien van wat we wel en niet als ‘natuurlijk’ mogen beschouwen, dus definities te over. Aan de andere kant is het argument van zowel voor- als tegenstanders logisch minder sterk. Voor alle denkers vormt de menselijke natuur de basis van hun morele oordeel over prestatieverbetering. We zijn van nature creatieve, rationele, zelfverbeterende wezens, dus prestatieverbetering is goed – ofwel zijn we van nature kwetsbare en begrensde wezens, dus prestatieverbetering is slecht. 

Dit is niets minder dan een klassieke drogreden, de zogenaamde ‘naturalistische dwaling’. Dat wat moreel juist is wordt afgeleid uit wat natuurlijk is, en daarmee is het natuurlijke per definitie goed. Maar in principe kan iets natuurlijks ook immoreel zijn, en andersom. Het feit dat mensen van nature ruzie maken, vechten en moorden om te kunnen overleven maakt dat nog niet moreel correct. En het feit dat mensen kwetsbaar en sterfelijk zijn, maakt gezondheidszorg nog niet immoreel. Betogen dat doping niet mag omdat het onnatuurlijk is, is dus een ongeldig argument. 

Wat moet de zelfverbeterende topsporter hiermee? Maakt dit alles niet nog complexer? Nee, het geeft sporters die biotechnologie of doping gebruiken juist de mogelijkheid om zich te verdedigen. Als zij het verwijt van onnatuurlijkheid krijgen, kunnen zij dat namelijk op twee manieren ondergraven. Eerst door het mensbeeld van de voorstanders in te zetten: zelfverbetering is wel natuurlijk, en dus goed. Als dat de critici niet overtuigt, kan de atleet hen er vriendelijk op wijzen dat zij zich op het naturalistische dwaalspoor bevinden. Dus hoe het ook zij, als de tegenstander gelijk wil krijgen, moet die toch met een sterker verhaal komen. 

Trijsje Franssen is gepromoveerd filosoof, gespecialiseerd in de filosofie van de technologie en de rol van verhalen, kunst en creativiteit in de relatie tussen mens en techniek. 

Illustratie door Charlotte Arnoldy. 

Verder lezen 

McNamee, M. (2007) ‘Whose Prometheus? Transhumanism, Biotechnology and the Moral Topography of Sports Medicine’. In: Sport, Ethics and Philosophy, Vol. 1, No. 2; 181-194. 

Sandel, M. (2007) The Case Against Perfection. Cambridge, MA, and London: Belknap Press of Harvard University Press. 

Savulescu, J., B. Foddy, M. Clayton. (2004) ‘Why We Should Allow Performance Enhancing Drugs in Sport’, In: British Journal Of Sports Magazine, No. 38; 666-670. 

Young, S. (2006) Designer Evolution – A Transhumanist Manifesto. New York: Prometheus Books.