Door Bernice Bovenkerk (Universitair hoofddocent Universiteit Wageningen)
Aanstaande vrijdag, 22 april, zal in kasteel Hackfort van Natuurmonumenten de vierde editie van de Dag van de Milieufilosofie plaatsvinden. Het thema van de Dag luidt: ‘Voedsellandschappen van de Toekomst’. Een brisant thema. Want ga maar na: met 500 inwoners per km2 staat Nederland op de vierde plaats van de dichtstbevolkte landen ter wereld, maar is het ook de op één na grootste exporteur van landbouwproducten ter wereld; ruim de helft van de totale oppervlakte van Nederland is landbouwgrond, en ruim de helft daarvan is grasland. Geen wonder dat er tussen de landbouw en het (rurale én urbane) landschap grote spanningen bestaan. Recente krantenkoppen liegen er niet om: ‘Ongewenste mest verstikt de duinen’, ‘Nederlandse natuur dramatisch verslechterd’, ‘Nederland is en blijft de vieze man van Europa’…
Vragen die op deze dag aan de orde zullen komen zijn: Moeten we streven naar verdere intensivering van de landbouw om zodoende meer ruimte te scheppen voor ‘wilde’ natuur, of moeten we de natuur juist terugbrengen in de landbouw zoals aanhangers van biologische landbouw, agroecologie en permacultuur bepleiten? Wat is de betekenis van technologische ontwikkelingen in de landbouw – denk aan de precisielandbouw die gebruikmaakt van satellietbeelden, sensoren, drones en robots – voor het beroep van de boer en ook voor het welzijn van het vee? Wat betekent de opkomst van nieuw voedsel, zoals insecten en kweekvlees, voor de landbouw en voor ons landschap? Wat zijn de vooruitzichten voor stadslandbouw, zoals moestuinen, schooltuinen en daktuinen? Wat is de rol en verantwoordelijkheid van de burger inzake landbouw en landschap?
De plenaire lezing zal deze dag worden verzorgd door emeritus hoogleraar filosofie Michiel Korthals, die hieronder een korte impressie geeft van zijn lezing.
Eten we groente en fruit en weinig vlees, of juist veel vlees, het landschap wordt er door bepaald. Een goed en mooi landschap is het resultaat van een balans tussen volwaardige voedingsproductie, geringe milieuvoetafdruk en klimaat belasting, landschapsbehoud en respect voor de bewoners, zoals mensen, dieren en planten. Gegeven de productie (en de daarmee verbonden grote vraag naar dierlijke eiwitten) en het enorme, vaak negatieve beslag van intensieve, niet grondgebonden landbouw (40% voor vee en veevoer) op het landschap, is het niet realistisch dat type landbouw af te schrijven. Vanwege het respect voor toekomstige generaties en natuurlijke processen is het noodzakelijk de intensieve landbouw met milieu- en landschapsmaatregelen in toom houden. De afgelopen tientallen jaren zijn er allerlei alternatieve vormen van voedselproductie opgekomen, zoals stadslandbouw, voedselbossen, agroecologie en biologisch, die een heel ander landschap met zich mee brengen. Ze hebben grote sociale en ethische voordelen, en brengen stad en land, boeren, burgers en consumenten, en natuur en cultuur bij elkaar. Ethisch, politiek en antropologisch gezien is de huidige kloof tussen voedselproductie en consumptie niet aanvaardbaar; voeding is te belangrijk om de zeggenschap daarover neer te leggen bij grote marktpartijen. Deze bewegingen produceren bovendien volwaardige voeding, zoals groente en fruit. Een aantal van deze nieuwe vormen streven naar een landbouw ingebed in natuurlijke processen, en werken niet tegen de natuur in met inputs van buiten. Ik pleit daarom voor een meerstromen landschap van een samengaan van zowel een duurzame intensieve landbouw als verschillende in de natuur ingebedde voedselproductievormen. Daarnaast valt het valt nog te bezien of nieuwe voedsel technologieën, zoals insecten en kweekvlees, positieve landschappelijke impact zullen hebben. Om de kloof tussen consumenten en voedselproductie te overbruggen (een onvermijdelijke gevolg van intensieve landbouw) en (agro-) biodiversiteit te beschermen, zal het landschap in ieder geval gevarieerder en aantrekkelijker moeten worden waarbij democratische beheersvormen toegesneden op de lokale situatie zinvol zijn.
Prof. dr. M. Korthals, Emeritus Professor Applied Philosophy, Free University Amsterdam and Sub-department Communication, Philosophy and Technology: Centre for Integrative Development, Wageningen University