De valse belofte van gezondheidsapps

Apps zoals MyFitnessPal willen mensen gezonder laten leven, maar maken gebruikers juist extra kwetsbaar. Naomi Jacobs schreef haar proefschrift over persuasieve technologie en onderzoekt het begrip ‘kwetsbaarheid’.

‘We moeten grenzen stellen aan rijkdom’

Armoede wil iedereen oplossen, maar kan rijkdom ook een probleem zijn? Moet er naast een armoedegrens een ‘rijkdomsgrens’ komen? In zijn proefschrift pleit Dick Timmer voor het begrenzen van rijkdom en onderzoekt hij het concept ‘grens’.

Burgerschap in de zeventiende eeuw

Volgens velen wordt onze manier van leven bedreigd. Dan klinkt al gauw de roep om een sterke man. Dat is niet voor het eerst. Ook in de roerige zeventiende eeuw klonk die roep. Volgens politiek commentator Romeyn de Hooghe kon je tirannen buiten de deur houden door je te bezinnen op goed burgerschap. Aan de hand van zijn werk onderzocht Frank Daudeij de veranderde politieke cultuur van toen en trekt hij er lessen uit voor nu.

Hoe krijg je schaarse zorg eerlijk verdeeld?

Duurzaamheid koppel je meestal aan milieu, aan het feit dat grondstoffen eindig zijn, maar in de zorg heb je ook schaarste. Dan spreek je over duurzame zorg, ook wel Blauwe Zorg genoemd. Voor haar proefschrift onderzocht Willemine Willems zogeheten stadspoli waarin patiënten in hun eigen buurt op consult gaan bij een medisch specialist. Het experiment hoopt dat huisartsen en specialisten daardoor beter gaan samenwerken, en dat de zorg ook efficiënter wordt. Is die zorg dan ook beter en rechtvaardiger?

Hoe sterk is het bewijs voor behavioral policies?

De manier waarop over nudging gesproken wordt in populaire wetenschap en beleid, doet vermoeden dat je mensen makkelijk hun gedrag kunt laten veranderen. Het bewijs lijkt overweldigend. Maar dat valt tegen, volgens Daphne Truijens. ‘Die studies zijn gebaseerd op allerlei aannames over rationaliteit en hoe mensen keuzes maken.’

Hoe kun je onware uitspraken over Frodo doen?

Je wéét dat draken niet bestaan. Maar wanneer je Harry Potter leest, dan accepteer je tijdelijk wel degelijk het bestaan van draken. Hoe zit dat? Merel Semeijn onderzoekt in haar dissertatie allerlei puzzels rondom het onderscheid tussen fictionele en ‘gewone’, non-fictionele waarheden. Waaronder: wat is het verschil tussen een leugenaar en Tolkien die allerlei onwaarheden opschreef?

Op welke plekken krijgt wetenschappelijk onderzoek een aura van nut?

Geïntrigeerd door het valorisatiebeleid op Nederlandse universiteiten, schrijft Jorrit Smit een proefschrift over het nut van wetenschap. Om te ontsnappen aan het traditionele discours van fundamentele versus toegepaste wetenschap, benadert hij zijn onderwerp vanuit een ongebruikelijke hoek. Hij onderzocht concrete plekken – of de plannen daarvoor – waar ‘nuttige’ kennisproductie plaatsvindt. Denk bijvoorbeeld aan het Bio Science Park in Leiden of het Californische Silicon Valley. Deze plekken bepalen volgens Jorrit als plek hoe het nut van wetenschap wordt vormgegeven. Prefab gebouwen uit de jaren tachtig doen dat anders dan de stadsproeftuinen in de universiteitssteden van nu.

Hoe de Rozenkruisers een vroegmoderne hype werden

Anders dan Luther en vele andere hervormers waren de Rozenkruisers ervan overtuigd dat het einde van de wereld niet nabij was. Terwijl mensen zich volgens Luther enkel geestelijk konden voorbereiden op het nieuwe Jerusalem, verwachtten de Rozenkruisers een nieuwe, gelukzalige periode op aarde. Volgens hen kon de mens hier in belangrijke mate aan bijdragen. Niet alleen de religie moest hervormd worden, ook wetenschap en politiek moesten eraan geloven. Deze oproep tot algehele reformatie vormde voor Lyke de Vries de invalshoek om een aantal geschriften van de Rozenkruisers onder de loep te nemen.

Genot als proces van herstel

Een heel hoofdstuk aan een korte passage uit Plato’s Philebus wijden en toch een punt maken dat Plato in een nieuw daglicht zet. Dat is wat Derek van Zoonen nastreeft met zijn minutieuze analyses in zijn proefschrift. Ook al had Plato zeker kritiek op het hedonisme, de vader van de westerse filosofie is niet de anti-hedonist die onder meer door Nietzsche van hem gemaakt is. Derek laat zien dat je volgens Plato pas in de problemen komt, als je het genot als hoogste goed definieert en het in het centrum van je leven plaatst.

Hoe niet-cognitieve waarden kunnen bijdragen tot betere kennis

Waardenvrije wetenschap is geen nastrevenswaardig ideaal. Sterker nog, politieke en sociale waarden kunnen een positieve invloed op wetenschappelijke kennis hebben, afhankelijk van de context waarin die waarden optreden. Een van de belangrijkste stellingen uit het proefschrift van Silvia Ivani is dat deze constatering het onderscheid tussen niet-cognitieve en cognitieve waarden niet echt strikt en nogal wazig is. Silvia werd geïnspireerd door de eye-opener dat feministische waarden in de wetenschap soms voor een doorbraak zorgen.

Recht op gezondheid voor mens én dier

Een ‘veelsoortige’ visie op gezondheid is nodig als we toekomstige pandemieën willen voorkomen, zo stelt Joachim Nieuwland. Maar tot zo’n brede visie kom je volgens hem ook als je gezondheid op een principiëler niveau benadert. Honden, koeien, varkens en mens(apen) hebben volgens hem allemaal een moreel recht op gezondheid. Dat volgt uit een positieve invulling van dat recht: volgens Joachim is gezondheid niet alleen een recht dat niet geschonden mag worden, maar een voorwaarde voor mensen en andere dieren om waardevolle activiteiten te kunnen ondernemen.

‘Als filosoof bekijk ik sociaalwetenschappelijke theorieën met een zekere afstand’

Achteraf je onderzoeksvraag aanpassen, omdat er uit je studie andere resultaten voortkomen dan je aanvankelijk verwacht had. Ongewenste resultaten verzwijgen. Ideeën van collega’s jatten. Bewijsmateriaal vernietigen. Waarom doen wetenschappers dat? Tamarinde Haven wijdt er haar dissertatie aan. Ze combineerde hiervoor empirisch en filosofisch onderzoek.

Een waarschuwing aan idealistische politici

Voor idealist Jojanneke Vanderveen kunnen politieke veranderingen vaak niet snel genoeg gaan. Tegelijk is ze ervan overtuigd dat de weg naar verandering geplaveid is met compromissen. In een democratische samenleving verschillen mensen per definitie van mening. Met dat pluralisme dienen machthebbers rekening te houden. Pas dan is het gerechtvaardigd om maatregelen aan burgers op te leggen. Politici ontkomen er dan ook niet aan om water bij de wijn te doen. In haar proefschrift over politieke legitimiteit laat ze zien waarom dat zo belangrijk is.

Secularisatie als kritische dialoog met het religieuze verleden

Staan moderniteit en christendom haaks op elkaar of juist niet? Over die vraag woedde er in het naoorlogse Duitsland een hevig debat. Sjoerd Griffioen nam het Duitse ‘secularisatiedebat’ onder de loep en schreef er een vuistdik proefschrift over. Dat gaf hem de kans om zich met grote vragen uit de filosofie bezig te houden: Wat is moderniteit? Waar staan ‘de middeleeuwen’ voor? En is er vooruitgang mogelijk?

Worstelen met de ambiguïteit van het zelf

De afgelopen jaren werd zelfmanagement een sleutelbegrip in de geestelijke gezondheidszorg. Maar het begrip roept ook de nodige vragen op: Wie is bijvoorbeeld dat ‘zelf’ dat gemanaged moet worden? Of: als er een psychische stoornis bij je wordt geconstateerd, wat doet dat met het beeld dat je van dat zelf hebt? Roy Dings schreef er een filosofisch proefschrift over, met de voeten in de psychiatrische klei.

Self-tracking technologieën ondermijnen onze autonomie

Bijna iedereen gebruikt ze wel: self-tracking technologieën zoals stappentellers, de gezondheidsapps van Apple en Google, of de app Natural Cycles die vrouwen vertelt wanneer ze vruchtbaar zijn. Zonder erbij stil te staan, delen we op die manier persoonlijke informatie met technologiereuzen. Maar moeten we dat accepteren? Marjolein Lanzing schreef het eerste proefschrift over de ethiek van self-tracking apps, horloges en polsbandjes.

Twee waardevolle brillen om naar de wereld te kijken

Al jaren breken filosofen zich het hoofd over de vraag hoe een mentale toestand menselijk gedrag kan veroorzaken. Hedendaagse denkers zijn van mening dat het mentale zijn grondslag heeft in het brein. Tegelijkertijd vinden ze het te kort door de bocht om te beweren dat mentale toestanden hetzelfde zijn als hersenprocessen. Maar als het mentale niet hetzelfde is als het brein, en het brein al ons gedrag lijkt te veroorzaken, wat doet het mentale er dan nog toe? Frank van Caspel denkt een uitweg uit de impasse gevonden te hebben.

Pleidooi voor de herwaardering van verdienste

Met de publicatie van Een theorie van rechtvaardigheid (1971) van John Rawls verdween het begrip ‘verdienste’ naar de marges van de filosofie. Daarmee ging een belangrijk instrument verloren om de sociale waarde van onder andere – onbetaalde – zorg voor ouderen, schilderkunst of muziek te beoordelen en daar de juiste beloning tegenover te zetten. In zijn proefschrift pleit Huub Brouwer daarom voor een herwaardering van verdienste.