Door Bij Nader Inzien (redactie)

Ondanks de overvloed aan therapie en zelfhulpcoaches, gelooft Martha Claeys dat we te weinig aandacht besteden aan emoties. Emoties worden vaak gezien als persoonlijke aangelegenheden, maar we moeten niet vergeten dat onze gevoelens ook verstrengeld zijn met complexe politieke en sociale invloeden. Claeys is een van de zes jonge filosofen die namens Bij Nader Inzien spreekt op Brainwash Festival. We stellen haar aan je voor via drie vragen.

1. Welke vraag wordt volgens jou te weinig gesteld?

In mijn onderzoek spoor ik mensen aan om de simpele vraag te stellen: waarom voel ik me zo? Het verrast misschien dat ik vind dat we daar te weinig over nadenken. Leven we niet juist in een samenleving die ons die vraag continu voorspiegelt? We gaan meer dan ooit in therapie, leren van onszelf te houden, doen mental health walks, en nemen coaches in de arm om onszelf beter te begrijpen. Toch denk ik dat we de vraag vaak nog te oppervlakkig en individualistisch behandelen. We beschouwen emoties als een privé-aangelegenheid, terwijl bij onze gevoelswereld ook allerhande politieke en sociale factoren een rol spelen.

2. Heb je een tip om emoties beter te begrijpen?

De vraag die ik hierboven stel kan je ontleden. Waarom voel ik me zo? Afhankelijk van op welk woord je de nadruk legt, kan je belangrijke deelvragen stellen.

Leg je de nadruk op ‘waarom’, dan moet je nagaan wat de redenen voor jouw emotie zijn. Emoties komen niet zomaar uit het niets opborrelen. Ik ben kwaad omdat je je niet aan de afspraak hield, bijvoorbeeld. Maar die redenen kunnen bij nader inzien ongegrond, irrationeel, of gewoon onjuist zijn. Je kan me bijvoorbeeld vertellen dat je ziek was en daardoor niet kwam opdagen, of dat ik me vergiste en de afspraak pas morgen plaatsvindt.

De nadruk op ‘voel’ doet ons denken over het verschil tussen een emotie en een overtuiging. Waarom komt iets binnen? Via emoties kan je veel leren over de waarden die je koestert. Hoe komt het bijvoorbeeld dat je je kan opwinden over onrecht aan de andere kant van de wereld? Kennelijk staat er voor jou dan iets belangrijks op het spel.

De emotie die je voelt, zegt iets over wat er op het spel staat

Leg de nadruk op ‘ik’, en je begint vragen te stellen over je plek in de maatschappij. Waarom voel juist ik deze emotie? Is het bijvoorbeeld toeval dat zoveel moeders getuigen over schuldgevoel wanneer ze iets voor zichzelf doen in plaats van voor de baby? Of dat zoveel witte mensen zich opwinden wanneer het over racisme gaat?

Ten slotte kan je de nadruk leggen op ‘zo’. Waarom voel ik me kwaad en niet verdrietig? De emotie die je voelt zegt iets over hoe jij de situatie inschat en wat er op het spel staat. In verdriet zit misschien een vorm van aanvaarding, terwijl woede zich nog verzet tegen de situatie.

Via dit soort vragen kunnen we op zoek gaan naar de rol die emoties spelen, niet enkel in ons privéleven, maar ook in de samenleving waar we deel van uitmaken.

3. Welk boek zou je aanbevelen aan onze lezers die meer filosofisch inzicht willen krijgen in emoties?

Er zijn heel wat goede filosofische boeken over emotie, Sara Ahmeds The Cultural Politics of Emotion bijvoorbeeld. Maar het valt ook op dat heel wat rijke en mijns inziens filosofische werken over emotie zogenaamd buiten de filosofie vallen. Dat is geen toeval. Emoties worden vaak voorgesteld alsof ze de redelijkheid bedreigen, en eerder thuishoren in de literatuur of de beschrijvende wetenschappen, zoals de psychologie en de antropologie. Denk aan Audre Lorde’s essay over het erotische in Sister, Outsider of bell hooks’ boek The Will to Change over emoties en mannelijkheid. In prachtige taal beschrijven ze hoe emoties ons vormen en tegelijk zelf gevormd zijn door onze sociale context.

Martha Claeys promoveerde aan de Universiteit Antwerpen, waar ze inmiddels ethiek doceert. Samen met Lotte Spreeuwenberg host en produceert ze de gelauwerde podcast Kluwen. In maart 2023 verscheen haar debuut Trots. De Filosofie van een Emotie. Op Brainwash Festival (29 oktober) spreekt zij in het programma ‘Transformatieve emoties’ samen met Suzanne Roes en Michiel Buis.