Door Wouter Cohen (University of Manchester)

Als progressieveling vind ik het belangrijk om politieke onderwerpen te bespreken met de mensen om me heen. Dat gaat uiteraard niet altijd goed, zeker als er statistieken mee gemoeid zijn. In discussies over immigratie kom ik bijvoorbeeld regelmatig dit standpunt tegen: “Kijk, het is een kleine groep die het voor de rest verstiert. Die Aziaten zijn het probleem niet; het zijn vooral de Marokkanen die crimineel zijn.” Wat ik daar ook op zeg, de reactie is bijna altijd: “Ja, maar het is wel zo! Het is steeds op het nieuws. Jij ontkent gewoon feitelijke statistieken.”

Wat kun je daartegen inbrengen? Statistieken zijn statistieken, toch? Daar sta ik dan, met m’n progressieve mond helemaal vol tanden. Om uit zo’n diep dal toch een goed gesprek te kunnen slepen, moeten we de criminaliteitsstatistieken induiken.

Een significant verschil

Op de website van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) kun je voor het jaar 2022 het volgende vinden: de totale bevolking telde 17.590.672 mensen; 13.013.279 van hen hadden Nederland als herkomstland; 245.993 hadden Marokko als herkomstland. In 2022 heeft dus 74% van de bevolking Nederland als herkomstland en 2,4% Marokko als herkomstland.

Dan de criminaliteitsstatistieken. In 2022 (de voorlopige cijfers) stonden er 158.290 mensen geregistreerd als verdachte van een misdrijf. Daarvan hadden 72.890 een Nederlandse achtergrond en 12.810 een Marokkaanse achtergrond.

Hier hebben we meteen het eerste probleem met zulke statistieken te pakken: hoe worden de categorieën gedefinieerd? Je moet even doorklikken om erachter te komen dat ‘met herkomstland Nederland’ (van de bevolkingsstatistieken) en ‘met Nederlandse achtergrond’ (van de criminaliteitsstatistieken) niet dezelfde definitie hebben. Om Nederland als ‘herkomstland’ te hebben moeten zowel jij als allebei jouw ouders in Nederland geboren zijn, terwijl een Nederlandse ‘achtergrond’ alleen vereist dat allebei jouw ouders in Nederland zijn geboren.

Daar sta ik dan, met m’n progressieve mond helemaal vol tanden

Bovendien wordt bij de criminaliteitsstatistieken niet duidelijk of iemand met een Marokkaanse en een Turske ouder telt als iemand met een Marokkaanse of een Turkse achtergrond.

Voor het gemak doen we alsof de categorieën wel dezelfde definitie hebben. Dan kun je makkelijk uitrekenen dat ongeveer 0,5% van de bevolking met een Nederlandse achtergrond geregistreerd is als verdachte van een misdrijf, terwijl ongeveer 3% van de bevolking met een Marokkaanse achtergrond zo geregistreerd staat. Dat is een significant verschil. Hoe kun je dat uitleggen?

Misleidende indeling

Etnisch profileren is ongetwijfeld een deel van de uitleg. De cijfers geven een vertekend beeld doordat de politie bepaalde groepen mensen vaker controleert en dus vaker pakt. Maar ik wil nog niet meteen naar een antwoord. Het is belangrijk de vraag op de juiste manier te stellen.

Een simpele vergelijking. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 stemde 23% van de inwoners van de gemeente Barneveld voor de SGP, terwijl dat landelijk maar 2% was. Een gigantisch verschil dus. Dat ligt natuurlijk niet aan de gemeente Barneveld zelf. Om de situatie te begrijpen, moet je een stap verder gaan. Een aanzienlijk deel van de inwoners van Barneveld deelt een sterke geloofsovertuiging en het verschil in SGP-stemmen tussen de mensen met en zonder die geloofsovertuiging is nog véél groter dan dat tussen Barneveld en heel Nederland. Dat is de reden voor het verschil tussen de 23% en 2%.

Met andere woorden, als je je afvraagt welke mensen op de SGP stemmen, dan is de indeling van stemgedrag per gemeente eigenlijk misleidend.

Nu terug naar criminaliteit. In verhouding tot mensen met een Nederlandse achtergrond zijn mensen met een Marokkaanse achtergrond vaker verdachte van misdrijven. Als je ervan uitgaat dat dit verschil ligt aan de Marokkaanse achtergrond van die verdachten, dan is het een logische stap om de immigratie vanuit Marokko te verminderen. Maar eigenlijk is dat hetzelfde als denken dat je ervoor kunt zorgen dat minder mensen op de SGP stemmen door heel Barneveld te laten verhuizen.

Ook bij criminaliteit moet je nog een stap zetten om de statistiek echt te begrijpen. Criminaliteit komt het meeste voor bij mensen die leven in relatieve armoede en niet of nauwelijks uitzicht hebben op sociaal-economische vooruitgang, bijvoorbeeld omdat ze langdurig werkloos zijn. Naast geldgebrek spelen ook huiselijk geweld, het gevoel niet in de maatschappij thuis te horen (bijvoorbeeld door voortdurende verdachtmaking door de politie), en verwijdering van school een rol.

Zo kan een veel nuttiger gesprek over overheidsbeleid en discriminatie ontstaan

Het CBS heeft voor zover ik weet geen statistieken over het percentage verdachten onder de inwoners met weinig sociaal-economisch perspectief. Dat perspectief moet natuurlijk op de een of andere manier meetbaar worden, misschien door kwantificeerbare indicaties te gebruiken. Dat is lastig sociologisch of criminologisch onderzoek.

Maar je hoeft zulk onderzoek gelukkig niet af te wachten om in een discussie te suggereren dat de sociaal-economische status van een relatief groot deel van de bevolking met een Marokkaanse achtergrond een rol speelt in de criminaliteitsstatistieken. Hiermee verandert de invalshoek: de vraag is nu waarom mensen met een Marokkaanse achtergrond relatief vaak weinig sociaal-economisch perspectief hebben. Zo kan een veel nuttiger gesprek over bijvoorbeeld overheidsbeleid en discriminatie ontstaan.

Progressieve schoenen

Je kunt je dan ook afvragen waarom er zoveel aandacht is voor criminaliteit met betrekking tot migratieachtergrond maar niet met betrekking tot bijvoorbeeld inkomen of geslacht (als de statistieken iets zeggen, dan is het wel dat mannen het probleem zijn!). De cijfers indelen op basis van migratieachtergrond suggereert natuurlijk dat afkomst een relevante of zelfs de verklarende factor is.

Als je stevig in je progressieve schoenen wilt staan, dan moet je niet alleen die simplistische suggestie tegenspreken, maar ook een alternatief kunnen aanbieden. Dat alternatief is er: niet migratieachtergrond maar sociaal-economische status is de meest betrouwbare indicator voor crimineel gedrag. Als je die wending aan het gesprek weet te geven, dan hoeven de statistieken je nooit meer in verlegenheid te brengen.

Wouter Cohen is gepromoveerd aan de universiteit van Cambridge en werkt als postdoc aan de universiteit van Manchester.

Verder lezen

Rapper Akala on Linking Knife Crime to Race | Good Morning Britain: https://www.youtube.com/watch?v=QvS78MlAXAQ.

Portret door Laura Y.