Door Bij Nader Inzien (redactie)

Voor Linde van Schuppen was het een eyeopener om na jarenlang onderzoek naar schizofrenie ook daadwerkelijk met mensen met de diagnose in gesprek te gaan. Van Schuppen is één van de zes promovendi in de filosofie die, namens Bij Nader Inzien, hun onderzoek presenteren op Brainwash Festival. We stellen haar aan je voor via drie vragen.

1. Welke vraag wordt volgens jou te weinig gesteld?

Een vraag die volgens mij te weinig wordt gesteld in de filosofie en wetenschap is de vraag: ‘Waar hadden we het ook alweer precies over?’ Zodra we academisch op een onderwerp beginnen in te zoomen vormt zich een interessant taalspel over dat onderwerp, vormgegeven door de taal die gebruikelijk is in een bepaald wetenschapsgebied.

Ik denk dat we in de wetenschap en filosofie moeten oppassen dat het beheersen van dat spel geen doel op zich wordt, en dat we op gezette momenten ook ruimte maken voor de observatie en beschrijving van de fenomenen die we bestuderen.

Nu blijft het vaak bij lezen over, en dan meten en/of argumenteren. Soms lijkt het eindproduct van een studie of paper dan nogal afgedreven van het fenomeen zelf, en van wat daar interessant aan is.

We moeten de complexiteit van het individu niet uit het oog verliezen

Na jarenlang (academische) stukken te lezen die zijn geschreven over en door mensen met een schizofrenie-diagnose, was het voor mijzelf een eyeopener om ook daadwerkelijk en langdurig met mensen in die groep in gesprek te gaan. We moeten, zeker als het om onderzoek over mensen gaat, de complexiteit van het individu niet uit het oog verliezen.

Nauwkeurig tien casussen beschrijven kan ons in sommige gevallen net zoveel of meer leren dan de gemiddelden van een honderdtal meten – waarom loopt het bij de één zo en bij de ander anders?

2. Door welk woord ging jij anders naar de werkelijkheid kijken?

Door de term ‘mental space’ (mentale ruimte) ben ik anders gaan kijken naar taal en betekenis. Mental space theory beschrijft hoe ons taalgebruik als ruimtelijk te visualiseren is. Dat klinkt abstract, maar wordt al concreter als je nadenkt over de rol van het lichaam bij communicatie.

Neem bijvoorbeeld een verhaal verteld in gebarentaal: als een personage naar boven of naar beneden kijkt, zal dat ook terugkomen in de manier waarop de gebaren zijn vormgegeven als naar beneden of boven georiënteerd. Een personage in het verhaal kan letterlijk zijn eigen plek in de ruimte krijgen door diens uitspraken bijvoorbeeld steeds links of rechts te gebaren.

Dit soort ruimtelijkheid zit vervlochten in al ons taalgebruik: de zin ‘hij komt naar buiten’ is bijvoorbeeld geformuleerd vanuit een perspectief buiten het huis, de zin ‘hij gaat naar buiten’ vanuit een perspectief binnen in het huis. Als een verhaal zich afspeelt in een andere tijd en ruimte (‘er was eens…’) verplaatst ons perspectief zich even gedeeltelijk naar het ‘daar-en-toen’, alsof we door de tijd en ruimte reizen.

Op die manier bewegen we door de ruimtes van de taal mee met het perspectief van verteller of personage. En zo zijn taal en betekenis, die vaak als abstract, lineair en cerebraal worden gezien, eigenlijk toch heel ruimtelijk en fysiek.

3. Heb je een kijk- of leestip voor onze lezers die meer filosofisch inzicht willen in de waarheid?

In de waarheid, pfoe! Daar komen we misschien wat dichterbij door veel verschillende perspectieven in te nemen. Een perspectief dat vrij weinig wordt ingenomen is dat van de psychosegevoelige medemens. Ik denk dat ik daarom de memoires zou aanraden van iemand uit die groep.

Door veel verschillende perspectieven in te nemen komen we dichter bij de waarheid

Twee mooie voorbeelden daarvan zijn bijvoorbeeld The Center Cannot Hold van Elyn Saks, tevens hoogleraar recht en psychiatrie in de Verenigde Staten, en Autobiography of a Schizophrenic Girl, in de jaren ‘50 opgetekend door Marguerite Sechehaye, de psychiater van hoofdpersoon Renée. Voor mensen die naast autobiografische elementen ook graag expliciete filosofie van de psychiatrie willen lezen is Filosofie van de Waanzin van Wouter Kusters natuurlijk een tip.

Linde van Schuppen is promovendus aan de Radboud Universiteit, waar ze haar promotieonderzoek naar de verhalen van mensen met psychosegevoeligheid momenteel aan het afronden is. Op Brainwash Festival (29 oktober) spreekt zij in het programma ‘Wie heeft de waarheid in pacht?’ samen met Bas van Woerkum en Natascha Rietdijk.