Door Linde van Schuppen (Promovendus Radboud Universiteit Nijmegen)
In 2016 sprak Wilders in de Tweede Kamer over ‘een asieltsunami’ van ’testosteronbommen’. Sindsdien lijken deze termen gemeengoed. Waarin zit de functie en kracht van dit soort metaforen?
Volgens de klassieke theorieën over taal zijn metaforen stilistische instrumenten die worden gebruikt omdat er een objectieve gelijkenis bestaat tussen het opgeroepen beeld en de wereld. Het zijn talige constructies die geen waarheidsclaims of betekenis toevoegen aan een letterlijke beschrijving van de werkelijkheid. Ze hebben een decoratieve en artistieke functie, meer niet.
Het boek ‘Metaphors We Live By’ van George Lakoff en Mark Johnson bracht in 1980 verandering in die visie. Volgens hen zijn metaforen niet alleen talig en beschrijvend, maar vormen ze ons denken en handelen op een fundamentele manier.
Ze leggen deze claim uit aan de hand van een aantal voorbeelden, waaronder de metafoor ‘argumenteren is oorlog’: een stelling is moeilijk te verdedigen, iemand heeft het debat gewonnen en er zit een zwak punt in de argumentatiestructuur van de tegenstander.
Volgens Lakoff en Johnson gebruiken we dit soort beeldspraak om abstracte concepten te kunnen vatten en hanteren. Het menselijke conceptuele systeem is in deze visie grotendeels gebouwd op metaforen. Abstracte domeinen worden betekenisvol omdat ze geconcretiseerd worden als ruimtelijke en lichamelijke fenomenen.
Dit betekent dat het gebruik van een andere metafoor ook resulteert in een ander denken en handelen. Stel je voor dat we over debat zouden praten als over een dans, met een esthetisch doel. Dat zou onze debatpraktijk fundamenteel veranderen.
Lakoff en Johnson bepleiten dus dat metaforen niet bestaan omdat twee dingen objectief op elkaar lijken, maar omdat ze gelijkenissen creëren, en daarmee nieuwe realiteiten. Ze vormen de manier waarop we denken en handelen. En daarmee is de introductie van dit grootse idee over de manier waarop we onze taal gebruiken ook een politiek werk.
Dit is een aflevering uit de rubriek ‘Een Kleine Ode Aan een groots idee’. In ongeveer 300 woorden looft een Nederlandse of Vlaamse auteur een al dan niet vergeten filosofisch pareltje.
Verder lezen:
- George Lakoff and Mark Johnson (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago
- George Lakoff (1987). Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind. Chicago, IL: Chicago University Press.
- George Lakoff (1992). ‘Metaphors and War: The Metaphor System Used to Justify the Gulf War’ in M. Pütz (ed.), Thirty Years of Linguistic Evolution. Studies in Honour of René Dirven on the Occasion of his Sixtieth Birthday. Amsterdam: John Benjamins
- George Lakoff and Mark Johnson (1999). Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and its Challenge to Western Thought. New York: Basic Books.