Door Naomi Jacobs (Promovendus Eindhoven University of Technology)

Door Jenneke Evers (Promovendus Universiteit Leiden)

Een klein wolkje zweeft over het Iphone-scherm van Hannah. “7-dagen over tijd!” staat er in zwierige blauwe letters in het wolkje. Het ziet er schattig uit. En inderdaad, twee zwangerschapstesten later en Hannah weet zeker dat ze zwanger is — niet zo schattig. “8-dagen over tijd!”, “9- dagen over tijd!”, “10 dagen over tijd!” blijft het wolkje haar toejuichen terwijl de datum van haar abortus nadert (gebaseerd op Tiffany 2018).

Hannah gebruikt de app Eve by Glow, een van de vele apps waarmee vrouwen hun menstruatiecyclus kunnen bijhouden. “41 dagen over tijd!” kondigt de app aan als Hannah wacht tot haar cyclus na haar abortus weer op gang komt. Wanneer dat gebeurt, realiseert ze zich dat ze niet zomaar weer kan beginnen met het tracken van haar cyclus in de app. Die zou ervan uitgaan dat ze een tweemaal langere cyclus dan normaal heeft gehad en al haar gemiddelden aanpassen.

Iedere voorspelling is vanaf dat moment nutteloos. Dat Hannah de app niet duidelijk kan maken dat er zojuist iets uitzonderlijks is gebeurd met haar lichaam — een abortus — is op z’n zachtst gezegd opmerkelijk voor een menstruatie-app. 

Femtech empowert vrouwen niet maar maakt ze kwetsbaar

Femtech is de verzamelnaam voor apps gericht op de reproductieve gezondheid van vrouwen, zoals voor het bijhouden van je menstruatiecyclus, fertiliteitsmanagement of ter ondersteuning van een zwangerschap. Femtech is populair: het is het vierde populairste type app onder volwassenen en de verwachting is dat de femtech-markt binnen vijf jaar tot een waarde van 50 miljard dollar stijgt.

De belofte van femtech is dat het vrouwen empowert door hen controle en kennis te geven over hun lichaam. Zo luidt de slogan van de populaire fertiliteit- en cyclustracker Glow “neem controle over jouw reproductieve gezondheid”, en adverteert de app Clue met de slogan dat het vrouwen helpt om hun menstruatiecyclus te “demystificeren”. 

Femtech pretendeert vrouwen meer kennis en autonomie te geven, maar het omgekeerde is vaak het geval. De ervaring van de gebruiker past niet altijd in de tot data gereduceerde werkelijkheid van de app, zoals het geval is bij Hannah. Bovendien pretenderen de apps inclusief te zijn maar zijn ze doorgaans heteronormatief en stereotyperend. Zo zijn veel apps specifiek gericht op vruchtbaarheid, en spiegelen ze een menstruatie af als ’typisch vrouwelijk’.

De app Flo is bijvoorbeeld vormgegeven in de kleuren roze en paars en spreekt gebruikers aan met “hey girl!’”. Bovendien staat veel femtech bol van ongefundeerde catchy claims. Zo stelt Glow dat vrouwen 40% meer kans hebben zwanger te raken als ze de app gebruiken, maar waar dat percentage op gebaseerd is wordt nergens vermeld. Een geheel ander probleem: de apps verzamelen en verkopen zéér intieme informatie aan derden. 

Apps als Ovia verkopen data van gebruikers aan werkgevers, adverteerders en overige derde partijen, waaronder Facebook. De meeste apps doen dit voor reclamedoeleinden; sommige apps handelen als een zogenoemde data broker in data variërend van strikt medische gegevens tot gemoedstoestand en seksuele activiteit. Vrijwel altijd gebeurt dit geanonimiseerd of geaggregeerd, zoals de privacy policy aangeeft.

Maar wat veel gebruikers niet weten, is dat deze datasets vervolgens weer te herleiden zijn tot individuen als zij worden gecombineerd met andere datasets, bijvoorbeeld door hun werkgever. Dit is een algemeen probleem met veel apps, maar in het geval van Femtech gaat het ook nog eens om zeer intieme informatie zoals wanneer de gebruiker menstrueert, haar eisprong heeft, wat de geur van haar afscheiding is en welke kleur haar ontlasting heeft. Een werkgever heeft zo toegang tot informatie over de gebruiker in een context die niet relevant is voor werk.

De apps zijn fantastisch voor marketeers en medische bedrijven — maar niet voor vrouwen

In plaats van vrouwen te empoweren maakt femtech vrouwen kwetsbaar. Kwetsbaarheid duidt op een verminderde capaciteit tot het beschermen van eigen behoeften en belangen, en op een vergroot risico om schade en onrecht te ondergaan. Femtech apps, is onze stelling, vormen een bron van kwetsbaarheid en zijn daarom problematisch.

De apps pretenderen vrouwen meer kennis en controle te geven over hun lichaam — over hun cyclus, fertiliteit en zwangerschap — maar in plaats daarvan ondermijnen ze hun autonomie en maken ze vrouwen kwetsbaar. Zo heeft Hannah niets meer aan haar ‘gepersonaliseerde’ menstruatie-tracker. Gebruikers die zich niet identificeren als vrouw worden door het ontwerp van deze apps buitengesloten. Gebruikers van wie data door Ovia is verkocht aan werkgevers hebben een grote kans dat hun contract niet wordt verlengd — een typisch geval van zwangerschapsdiscriminatie.

Dit paradoxale effect, dat femtech probeert gebruikers te helpen, maar dit juist niet doet, is wat de filosofen Catriona Mackenzie, Wendy Rogers en Susan Dodds een pathogene bron van kwetsbaarheid noemen. Een pathogene bron van kwetsbaarheid probeert kwetsbaarheid te verminderen, maar verergert kwetsbaarheid juist, of creëert nieuwe kwetsbaarheden. Met andere woorden, femtech pretendeert gebruikers te empoweren, maar maakt hen juist extra kwetsbaar. 

Femtech, met haar designelementen zoals zwevende wolkjes, roze bloemen en faux-empowering taal waar medische terminologie zou volstaan, wordt nog altijd niet serieus genomen hoewel het de vierde meest-gebruikte type app onder volwassenen is. Femtech is een product van de sillicon-valley-cultuur waar technologie voor vrouwen vooralsnog wordt ontwikkeld naar het shrink it and pink it principe. In de woorden van Tiffany: “de tijd van ‘menstruatie surveillance’ is fantastisch voor marketeers, en (medische) bedrijven — maar niet voor vrouwen”.

Dit is een aangepaste versie van het artikel ‘De gevaren van Femtech’ van Naomi Jacobs en Jenneke Evers dat eerder in het tijdschrift Podium voor Bioethiek verscheen.