Door Trijsje Fransen (Technische Universiteit Delft)

Je denkt vast te weten wat een cyborg is: een science fiction-achtige machine-mens. Helaas, je hebt het mis – in ieder geval als je daarmee ook de kleurrijke figuur uit Donna Haraways Cyborg Manifesto (1985) meent te kennen.

Allereerst: dit manifest is niet zomaar science fiction. Haraway stelt dat de mens op zoveel manieren verweven is met technologie dat “we allemaal hybriden van machine en organisme” zijn. Let op: wij allemaal. Dus ook jij bent zo’n ‘cybernetisch organisme’.

Deze verwevenheid is niet enkel fysiek – zoals bij pacemakers, of gewoon lenzen – maar betreft ook lichaamloze inlognamen en persoonlijke profielen op het internet. In het ‘echt’ ben je misschien een organisme, maar je bestaat ook als verzameling van digitale identiteiten, een aaneenrijging van informatie.

En de cyborg belichaamt veel meer grensvervagingen dan die tussen mens en machine: het is ook een politiek concept. Het Cyborg Manifesto – een verwijzing naar het Communistisch Manifest – is een “ironische politieke mythe, die trouw is aan feminisme [en] socialisme”.

Haraway pleit ervoor om alle klassieke, typisch Westerse, dichotomieën te doorbreken, dus naast mens/machine ook man/vrouw, blank/zwart, mens/dier, publiek/privé, en meer. Deze categorieën hebben namelijk niets te maken met de natuur of ‘essentie’ van de dingen, maar komen voort uit een patriarchale, kolonialistische en kapitalistische maatschappij. Het zijn kunstmatige indelingen die veelal uitmonden in uitsluiting en uitbuiting van degenen die aan de ‘verkeerde’ zijde van de tweedeling terechtkomen, zoals vrouwen, zwarten, dieren en arbeiders.

De cyborg biedt een alternatief voor de dominante categorieën, want de cyborg is per definitie niet te categoriseren. De cyborg is een ongrijpbare mengelmoes van indelingen en identiteiten, die het onmogelijk maakt om überhaupt onderscheid te maken tussen man/vrouw, enzovoort.

Het manifest zelf is ook een niet te categoriseren mengsel. Haraway springt van metafoor naar metafoor, abstracte begrippen vliegen je om de oren en structuur is ver te zoeken. Juist in die chaos ligt de schoonheid van dit werk. Haraway heeft het cyborg-concept bewust toegepast op haar taalgebruik en de structuur van haar tekst. De tekst biedt zo’n rijke melange van verhalen, abstracties, kritiek en ironie dat ik het eindeloos kan blijven lezen – en altijd weer iets nieuws ontdek.

Zou jij ook moeten doen – je bent tenslotte zelf een cyborg.

Trijsje Franssen is universitair docent ethiek en techniekfilosofie aan de Technische Universiteit Delft.

Verder lezen

Haraway, Donna (1985) ‘A Manifesto for Cyborgs: Science, Technology, and Socialist Feminism in the 1980’s’ Socialist Review no. 80: 65–108.

Haraway, Donna (1989) Primate Visions: Gender, Race, and Nature in the World of Modern Science. London: Routledge

Haraway, Donna (1991) Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature. New York: Routledge