Door Jurrien Hamer (Rathenau Instituut)
In de filosofie spreekt men weleens van een verwerpelijke conclusie. We verwerpen dan een bepaalde redenering omdat we haar consequenties niet kunnen en willen aanvaarden. Sommige gedachtes zijn namelijk bloedlink en verleiden ons om foute paden te bewandelen. Het debat over asielzoekers zit helaas vol met deze redeneringen. Zo suggereerde Halbe Zijlstra in Pauw dat Europese opvangplannen weinig nuttig zijn, als de oorzaak van het probleem niet wordt aangepakt – alsof de opvang van duizenden reddeloze mensen een bijzaak is. Veel erger nog is het idee van de ‘aanzuigende werking’ van vluchtelingenopvang.
De ellende van die redenering is in heel Europa te zien.
Laten we ons een debat voorstellen tussen Arie, voorstander van een humane vluchtelingenopvang, en Ernst, die veel moeite heeft met de komst van al die vreemdelingen. Als Ernst zich onder de idealen van Arie uit wil trekken kan hij het volgende stellen: ‘als we asielzoekers opvangen en laten profiteren van onze welvaart, komen er alleen maar meer deze kant op’! Hoe moeten we dit argument beoordelen?
Dit is in ieder geval waar: omdat de omstandigheden hier veel beter zijn dan in vluchtelingenkampen in Libanon en Turkije, komen vluchtelingen onze kant uit. Onze welvaart en veiligheid hebben een aanzuigend effect.
Dit kunnen we gewoon accepteren, maar we kunnen er ook iets aan doen. Nu zijn er grofweg drie manieren om te reageren: (A) we kunnen de situatie voor vluchtelingen in de regio zo goed maken dat ze niet meer naar ons toe vluchten, (B) we kunnen de grenzen sluiten en (C) we kunnen de situatie van vluchtelingen hier zo slecht maken dat ze niet meer naar ons toe vluchten: bijvoorbeeld door, zoals Ernst impliceert, gearriveerde vluchtelingen niet of inhumaan op te vangen.
Goed, hoe moeten we deze opties beoordelen? In het kort: doelstelling A is mooi, maar onhaalbaar. Doelstelling B is moreel zeer dubieus en vooral onrealistisch.[1] En doelstelling C is wellicht haalbaar maar levensgevaarlijk, en schendt op afschuwelijke wijze de beschaving die in Europa na de 2e wereldoorlog is opgebouwd.
A: het simpele feit is dat het welvaartsverschil tussen Europa en Irak, Libanon en natuurlijk Syrië enorm is. De Westerse wereld kan de toestand in de vluchtelingkampen daar zeker verbeteren, en zorgen voor basale voorzieningen zoals medicijnen en onderwijs. Maar wij zijn en blijven vreselijk rijk – met het meest ruimhartige beleid halen we de prikkel om te migreren niet helemaal weg. Sterker nog, juist als de vluchtelingen daar een klein beetje opkrabbelen, zullen ze zich de smokkelreis naar Europa financieel kunnen veroorloven en het betere leven sneller gaan zoeken.
B: de grenzen dichtgooien is zeer ingewikkeld. Naast alle praktische bezwaren – als je de weg sluit lopen ze door de velden, hardnekkige mensensmokkel –, het argument dat dichte grenzen migratie juist aanmoedigen en alle morele objecties vereist het dat Nederland het vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens opzegt en daarvoor uit de EU stapt. Bovendien zien we elke dag hoe moeilijk het is om de Europese buitengrenzen te bewaken. Op de korte termijn gaan de grenzen dus niet dicht.
Optie C blijft dus over. Als we de aanzuigende werking willen doorbreken, moeten we vluchtelingen minstens zo slecht behandelen als in Syrië en in de vluchtelingenkampen. Dan moeten we ze opsluiten en laten verhongeren, eindeloos door bossen en velden laten dwalen, als criminelen arresteren en onder bruggen laten slapen. Dan moeten we ze ieder mensenrecht ontkennen en iedere daad van medeleven ontzeggen. In het kort: dan moeten we onze beschaving opgeven en luisteren naar Victor Orban. Het asielprobleem als zodanig wordt er niet mee opgelost. Maar we maken van ons land in ieder geval een minder aantrekkelijke bestemming in vergelijking met fatsoenlijke buurlanden.
En dat brengt ons bij de verwerpelijke conclusie. Iedere keer dat een PVV’er, VVD’er, Fidesz-aanhanger of Pegida-demonstrant predikt over aanzuigende werking, gaat iemand de bovenstaande redenering volgen en de conclusie trekken dat hij asielzoekers weg moet pesten. En geeft hij onze belangrijkste idealen op.
Dat is diep triest.
Als we trouw willen blijven aan de waarden van onze grondwet en ons vrije land, zullen we de aanzuigende werking van onze welvaart en goede daden simpelweg moeten accepteren. Die vluchtelingen komen er gewoon aan. Laten we ze begripvol en solidair ontvangen.
[1] De morele argumenten voor en tegen het sluiten van grenzen bespreek ik hier niet.
Bedankt voor je blog. Interessante redenering. En logische conclusie. Een vraag die ik dan wel heb over het accepteren van de huidige vluchtelingenstroom is: Moeten we het dan dus ook accepteren dat we hiermee vooral de rijkere vluchtelingen (degenen die het kunnen betalen om hierheen te vluchten) moeten opvangen? Daar gaat namelijk dan veel energie en geld als we hun aankomst gewoon accepteren. Of moeten we zoeken naar een manier om juist voor de armere, minder kansrijke vluchtelingen iets te betekenen. bijvoorbeeld door de opvang in de regio te verbeteren? Met als risico dat er dan meer hierheen komen? 🙂
Goede vraag! Vooralsnog is beide doen niet onbetaalbaar: we kunnen vluchtelingen hier humaan opvangen en ook flink investeren in de kampen daar – dat is wat de Nl. regering nu, in ieder geval voor een deel, ook doet. Mocht de dag komen dat we een harde keuze moeten maken tussen vluchtelingen hier en daar, denk ik dat je moet prioriteren op basis van hoe noodzakelijk bepaalde goederen zijn voor een menswaardig bestaan. Basale veiligheid is belangrijker dan onderwijs, en onderwijs is bijvoorbeeld belangrijker dan zorgen voor overige prettige dagbesteding. Als de kampen daar onveilig zijn terwijl dat hier niet speelt, zul je vervolgens daar je schaarse geld moeten besteden. Echter: het punt dat deze keuze gemaakt zou moeten worden hebben we nog lang niet bereikt. Gelukkig maar.
Bij dit soort discussies denk ik regelmatig aan een passage in ‘Die welt als Wille und Vorstellung’. Schopenhauer vraagt zich af waar mensen eigenlijk het recht aan ontlenen een land of een grondgebied voor zich op te eisen. Sommige mensen wonen op een plaats waar het goed toeven is terwijl andere mensen het minder fortuinlijk hebben getroffen. Gewoonte en status quo zijn in zijn ogen geen goede rechtsgrond. Volgens hem zou je het zelfs moeten omdraaien: waarom hebben de onfortuinlijken eigenlijk niet veel meer recht op zaken waar wij door een speling van het lot al een tijdje van hebben kunnen profiteren.
Deze redenering is natuurlijk veel te simpel om als politieke leidraad te kunnen functioneren. Toch kan het geen kwaad er af en toe aan te denken.
Een medewerker van Vluchtelingenwerk voegde laatst een invalshoek toe die hier helaas niet besproken wordt. Hij sprak over push en pull. Onder pull zou je de aanzuigende werking kunnen verstaan van onze rijkdom of het welkom van Merkel (uiteraard door Zijlstra verafschuwd). Vluchtelingen ontvluchten hun land echter niet onder invloed van pull factoren, maar door push factoren als oorlogsgeweld. Ze hunkeren naar veiligheid, maar misschien nog wel meer naar een toekomst. Niet eens zozeer voor zichzelf maar voor hun kinderen. Die toekomst vind je niet in een vluchtelingenkamp, of in een asielzoekerscentrum. Die vind je enkel door weer als normaal mens aan een normale maatschappij deel te nemen. Zolang we niet in staat zijn de push factor oorlogsgeweld weg te nemen, moet ons beleid daarop gericht zijn.
Bij optie C: versobering van het asielbeleid kan ook zonder de overdreven karikatuur die hiervan wordt geschetst. Het gaat erom dat iemand veilig is, een dak boven het hoofd heeft, medische zorg krijgt waar nodig….waarom allemaal een uitkering met huursubsidie toestoppen? In het AZC verblijven met de zorg die daarbij hoort, alsmede plichten om mee te helpen met het werk daar (koken, schoonmaken etc), alsmede het genieten van opleidings/omscholingsmogelijkheden (eventueel met een lening), totdat economische zelfstandigheid middels een baan is bereikt, danwel de oorlog in eigen land over is.
Waar het om gaat: betaalbaar, humaan maar ook redelijk. Dit zal (in mindere mate) aantrekkelijk blijven, maar dat geeft niet want het kan gecombineerd worden met:
Optie D: terugsturen naar het veilige land van oorsprong. Het gaat hier in dit artikel duidelijk om economische vluchtelingen! Wie de poort daarvoor, zonder tegenprestaties, beperkingen of maxima, wagenwijd openzet, met de voorzieningen zoals die nu worden aangeboden, die wil graag de verzorgingsstaat zo snel mogelijk de vernieling in helpen. Zo’n staat kan namelijk alleen met een sluitend systeem (alleen wat er aan premies binnenkomt, kan uitgekeerd worden) blijven functioneren.