Door Marc Davidson (Radboud Universiteit Nijmegen)
Fossil Free is een internationaal netwerk van campagnes en campagnevoerders dat probeert grote organisaties te laten desinvesteren in de productie van fossiele brandstoffen. Oftewel bestaande investeringen terug te dringen en te stoppen met het doen van nieuwe investeringen. Zoals Fossil Free het uitdrukt: “If it is wrong to wreck the climate, then it is wrong to profit from that wreckage”. Op zich juich ik alle initiatieven toe die bijdragen aan het zo snel mogelijk drastisch verminderen van het verbruik van fossiele brandstoffen. Alle beetjes helpen. Toch heb ik bij nader inzien zo mijn bedenkingen of desinvesteren als zodanig veel zoden aan de dijk zet.
De reden is dat het voor het verbruik van fossiele brandstoffen – en daarom gaat het – weinig uitmaakt in wiens handen aandelen zich bevinden. Het gaat bij de grote producenten zoals Shell immers niet meer om startups die om kapitaal verlegen zitten. Sterker: Shell kondigde onlangs aan de komende jaren voor 25 miljard dollar aan eigen aandelen terug te kopen. Oftewel, door te desinvesteren komen de aandelen enkel goedkoop in handen van Shell zelf of andere aandeelhouders met minder scrupules. In het ultieme geval dat iedereen de eigen aandelen van de hand doet, blijft er een bedrijf over dat bij onveranderde vraag naar haar producten nog dezelfde hoeveelheid olie uit de grond haalt en dezelfde winst maakt, maar deze alleen niet meer met aandeelhouders (of slechts enkele) hoeft te delen. Wanneer men trouwens werkelijk geen winst ten koste van het klimaat zou willen maken, verkocht men de eigen aandelen niet maar verscheurde hen. De prijs van een aandeel is immers de netto contante stroom aan verwachte toekomstige winst. Door aandelen te verkopen, casht men die verwachte winst alsnog.
Een ander argument dat Fossil Free aandraagt om te desinvesteren is dat wanneer de internationale gemeenschap besluit tot drastisch klimaatbeleid dat kan betekenen dat oliebedrijven hun voorraden zullen moeten afwaarderen met een enorme koersval tot gevolg. Wanneer men echter om die reden bijtijds de aandelen in fossiele brandstoffen van de hand doet, heeft dat meer te maken met het doorschuiven van de hete aardappel naar anderen, dan met het nemen van de eigen verantwoordelijkheid.
Beter en met meer effect is het daarom om juist als aandeelhouder bedrijven als Shell op te dragen een ander beleid te voeren en te investeren in alternatieve brandstoffen. Dat is nu juist de macht die men als aandeelhouder heeft. De grote institutionele beleggers waarop Fossil Fuel zich met name richt, kunnen daarbij daadwerkelijk verschil maken. Om een extreem voorbeeld te geven: stel dat je de enige eigenaar bent van een slachterij en tot het inzicht komt dat het doden van dieren moreel verwerpelijk is. Zou je de slachterij dan verkopen aan iemand anders die het slachten voortzet? Nee, je zou je bedrijf sluiten of omvormen voor een ander product.
Maar nog veel meer macht dan de aandeelhouder heeft de consument of andere afnemer die beslist wel of geen fossiele brandstoffen te kopen. Elke liter benzine die niet wordt gekocht, komt in tegenstelling tot aandelen niet in andere handen, maar blijft daadwerkelijk als olie in de grond. Een afname van de vraag vermindert niet alleen direct de winst van de olieproducenten, maar ook indirect: ook de prijs daalt van de fossiele brandstoffen die wel worden verkocht. Een afname van de winst is in tegenstelling tot een lagere vraag naar aandelen wél een sterke prikkel voor de producenten om hun beleid te wijzigen. Nota bene: dat Shell de huidige lage koers van haar aandelen een probleem vindt, is niet omdat zij de afgenomen vraag naar aandelen als zodanig een probleem vindt, maar de afgenomen winstgevendheid die aan de koers ten grondslag ligt.
Minder fossiele brandstoffen verbruiken doet echter meer pijn dan het met een druk op de knop inwisselen van fossiele voor fossielvrije aandelen. Het vraagt immers werkelijk een wijziging in het eigen doen en laten: de verwarming lager zetten, kosten maken voor verbeterde isolatie, minder reizen, et cetera. Het is dus enigszins window dressing om te desinvesteren in fossiel: een maatschappij die wel de producten koopt van de energiebedrijven, maar niet de aandelen in handen wil hebben. Toch is het uiteindelijk de klant die bepaalt.
Wat daarom nodig is, zijn grote organisaties die niet desinvesteren in fossiel door enkel hun aandelen van de hand te doen, maar vooral door hun vraag drastisch te verminderen. Universiteiten bijvoorbeeld die vliegreizen ontmoedigen naar congressen waar men geen invited speaker is maar enkel toehoorder (vooral als dat het zoveelste congres is over klimaatverandering). Of hun kantine vegetarisch maken (niet direct van belang voor het terugdringen van het verbruik van fossiele brandstoffen, maar wel voor het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen). Of ‘klimaatneutraal’ worden en de samenwerking stopzetten met andere universiteiten die dat niet zijn. Dergelijke maatregelen zullen echter weerstand oproepen, juist omdat ze effect hebben.
Tot slot: ik schrijf deze post enigszins bezwaard. Evenzeer als Fossil Free wil ik dat het verbruik van fossiele brandstoffen drastisch wordt verminderd. En mensen die daarvoor actief willen campagnevoeren zijn dun gezaaid. Maar juist daarom zie ik graag dat die schaarse inzet zo gericht mogelijk is. Fossil Free draagt zeker bij aan een toenemende maatschappelijke aandacht voor de klimaatproblematiek. Wanneer vermogende partijen zoals het Rockefeller Brothers Fund en het Noorse Staats Pensioenfonds Buitenland zich uit fossiele investeringen terugtrekken, zet dat beslist velen aan het denken. En als dat investeringen zijn in kleinere bedrijven die nog op zoek zijn naar kapitaal heeft dat ook daadwerkelijk effect. Maar wanneer Fossil Free zijn energie steekt in het bewegen van organisaties om het eigen verbruik van fossiele brandstoffen terug te dringen, zou dat denk ik nog meer zoden aan de dijk zetten.
Stof tot nadenken, interessante overwegingen, Marc. Ken je het initiatief Follow This – Change the World, Buy Shell? http://follow-this.org/ Dat zit in lijn met je ‘bij nader inzien’.
Dank je voor de reactie. Ik kende dat initiatief niet, maar inderdaad: dat zin in lijn met mijn gedachten. Het Noorse fonds kan in haar eentje geheel Shell opkopen en het roer daar omgooien. Lijkt me zinniger dan eerst je hele vermogen aan olie verdienen en je dan terugtrekken.
Het is belangrijk om alle feiten op een rijtje te hebben, ik neem aan dat je hier bent onder gelijkgestemden in de zin dat iedereen van mening is dat vermindering van verbruik van fossiele brandstoffen goed is. Waar in het betoog aangesneden wordt waarom bepaalde maatregelen, zoals desinvestering in fossiele brandstoffen, geen zoden aan de dijk zetten kom je vervolgens zelf met suggesties waar men geen steak mee verder komt.
Zoals je stelt in je betoog: “Dergelijke maatregelen zullen echter weerstand oproepen, juist omdat ze effect hebben.” – Natuurlijk roepen maatregelen die volgens jou effect hebben geen weerstand op omdat ze effect hebben. Maatregelen die mensen beperken, zoals de voorgestelde beperkingen van mobiliteit en voedselkeuze roepen weerstand op.
Het voorstel tot het invoeren van een nieuw soort klimaat-politieke correctheid waarbij “foute” universiteiten worden uitgesloten, leidt dat tot bezinning en het invoeren van een ‘klimaatneutraal’ beleid of verlies je hiermee draagvlak omdat je wetenschappers beperkt in hun academische vrijheid?
Het draagvlak voor milieumaatregelen is belangrijk om die maatregelen in te voeren. Daarom is het belangrijk om de gevolgen van je daden te overzien zodat de milieubeweging zichzelf niet wegzet langs de zijlijn maar juist effectieve maatregelen weet door te drukken.
De sociale druk van de milieubeweging is namelijk te belangrijk bij de ontwikkeling van duurzame energieopwekking om te laten weglekken via vegetarische kantines en studenten en onderzoekers lastig te vallen met een beperkte menu-keuze.
Ik weet niet wat je bedoelt met dat ‘het belangrijk is om alle feiten op een rijtje te hebben’ en ik heb geen idee of ik onder gelijkgestemden ben.
Er zijn geen maatregelen die werken, die mensen op geen enkele wijze beperken. Er is geen technological fix voor klimaatverandering. Vandaar dat maatregelen die werken weerstand oproepen: mensen zullen klimaatbeleid direct merken in beperking van hun gedragskeuzen of indirect via hogere kosten. Het is dus onvermijdelijk dat klimaatbeleid mensen zal ‘lastigvallen’.
Ik ben zelf niet voor uitsluiting van ‘foute’ universiteiten. Het was misschien een wat ongelukkig voorbeeld. Ik gaf het enkel als voorbeeld dat mocht je partijen willen uitsluiten je een partij in je eigen ‘league’ moet nemen.
Enkel duurzame energieopwekking is onvoldoende om klimaatverandering binnen de perken te houden. Op zich pleit ik in de eerste plaats voor collectief afgesproken overheidsregulering, bijvoorbeeld via hogere energiebelastingen. De voorbeelden die ik gaf, waren bedoeld als organisaties niet op overheidsbeleid willen wachten maar zelf willen beginnen: dan heeft de eigen emissies verminderen meer zin dan desinvesteren in fossiel.