Door Carlo Ierna (Radboud Universiteit)
Als het even kan, besteden we graag allerlei moeilijke taakjes uit. Wat als dat ook zou kunnen met lastige denkstappen of berekeningen?
Stel je moet een ingewikkelde som uitrekenen: je pakt je smartphone, richt de camera op de formule, en leest het resultaat af. Heb je het dan uitgerekend? Nou, nee, je apparaat heeft al het werk voor je gedaan. Zo’n programma, en rekenmachines in het algemeen, vervangen dus het hoofdrekenen. Kun je dan nog wel zeggen dat je zelf de uitkomst ‘weet’? Eigenlijk niet. Je vertrouwt volledig op de kennis en processen in de machine.
Dat doen we steeds vaker op steeds meer vlakken: we besteden ons denken uit. Eigenlijk kan dat nog helemaal niet zo lang. Tot de uitvinding van mechanische rekenmachines waren mensen de enigen die konden rekenen. Hulpmiddelen zoals kerfstokken, telramen en logaritmische tabellen rekenden uiteraard niet helemaal vanzelf. Pas in de zeventiende eeuw verschenen de eerste echte rekenmachines, die stap voor stap steeds meer taken van ons konden overnemen.
Begin negentiende eeuw ontwierp Charles Babbage de eerste mechanische computer die in principe alles wat uitrekenbaar is, kon uitrekenen. Vertaal je vraag in een programma, en de machine gaat ermee aan de slag: van simpele sommetjes tot ‘heb ik recht op een toeslag of lening?’
Voor de pioniers, zoals Ada Lovelace, was de belangrijke vraag niet of zo’n machine nou echt kon denken, maar waartoe ze ons praktisch in staat zou stellen: wat kan zo’n apparaat en wat kunnen wij ermee? Hoe krachtiger ons gereedschap, hoe meer resultaten we binnen ons bereik brengen. Dat is dan ook het idee waaraan ik deze ode wil wijden: dat we al met vrij simpele mechanische middelen onze denkkracht enorm kunnen vergroten qua snelheid en bereik. Zoals Steve Jobs al zei: de computer is als een fiets voor onze geest.
Het ziet ernaar uit dat technologie eerder instrumentele voordelen en comfort biedt dan dat het ruimte creert voor additionele denkkracht waarmee de mens volwaardiger wordt. Dus wel snelheid, efficiency, rendement, minder rekenfouten, controle gericht, overbruggen complexiteit, eigen korte termijn belang, kortzichtigheid etc. Maar niet meer, juist minder inzicht, integraal denken, lange termijn denken en handelen, maatschappelijk, sociaal, menselijk, intuitie, verantwoordelijkheid, gemeenschappelijk en algemeen belang. Computers zijn geen fietsen maar machines.