Door Daphne Brandenburg (Rijksuniversiteit Groningen)
Laatst zat ik te mediteren en terwijl ik op het ritme van de rustige begeleidende stem langzaam mijn gedachten liet verstillen, zei ze ineens: “Wetenschap toont aan dat vergeving goed is voor je fysieke en mentale gezondheid.” Nou, weg rust in mijn hoofd.
Een moderne zelfhulp trend
Deze boodschap past in een moderne zelfhulp trend die op onderzoek gebaseerde strategieën biedt voor het vinden van geluk. Op mijn telefoon en sociale media krijg ik ook vaak populaire pop-ups over studies die het wederom bevestigen: je hebt een goede reden om dankbaar, vergevingsgezind, en compassievol te zijn, want daar word je gelukkiger van. Het schijnt ook je leven te verlengen.
ROT OP met je zijige zeikadvies
Misschien heb ik mijn eigen algoritmes verziekt omdat ik altijd met een perverse fascinatie op die linkjes klik. Pervers, omdat ik na het lezen achterblijf met een op zijn minst milde irritatie. Of, op de slechtere dagen, een soort inwendige scheldtirade (Ik ben NIET dankbaar voor deze KUTdag, ROT OP met je zijige zeikadvies, of iets van die strekking.)
En dat is jammer, want dat zijn nu juist de soort emoties waar je dan weer niet zo gelukkig van wordt, geloof ik.
Van blije emoties word je blij, no shit sherlock…
Ik denk niet dat ik de enige ben. Wat ironisch genoeg zou betekenen dat dergelijk geluks-advies je van de wal in de sloot helpt. Maar waarom is dat zo? Ergens is de boodschap toch gewoon heel simpel en relevant? Je hebt een goede reden om dankbaar te zijn. En die reden is dat je daar gelukkig van wordt.
Dankbaar voor wat?
Misschien is de boodschap wel zo simpel dat de lezer zich betutteld voelt. Van blije emoties word je blij, no shit sherlock… Maar laten we deze cynische reflex even parkeren. Dit is denk ik niet het voornaamste probleem. De grotere zorg is dat dit advies niet helpt en zelfs geluks-ondermijnend kan werken.
Waarom helpt het niet? In de filosofie wordt een onderscheid gemaakt tussen instrumentele redenen en waarmakende redenen. Dat dankbaar zijn je gelukkig maakt geeft je alleen een instrumentele reden om je dankbaar te voelen maar geen waarmakende reden.
Stel dat iemand tegen je zegt dat je een goede reden hebt om de piloot van het vliegtuig waar je in zit te vertrouwen, omdat vertrouwen goed is voor je cortisol niveaus en het risico op hartproblemen verlaagt. Ik gok dat die boodschap je weinig vertrouwen in zal boezemen. Dat komt omdat je hiermee alleen een instrumentele reden krijgt om de piloot te vertrouwen, maar geen waarmakende reden. Een waarmakende reden zou gaan over de daadwerkelijke betrouwbaarheid van de piloot.
Er is speelruimte in hoe we ons door de wereld kunnen laten raken
Wanneer je mensen wilt helpen om meer dankbaarheid te voelen, helpt het evengoed weinig om tegen ze te zeggen dat ze daar gelukkig van worden. Wat echt zou helpen is het geven van waarmakende redenen om dankbaar te zijn.
Waar vinden we dankbaarheid?
Er is speelruimte in hoe we ons door de wereld kunnen laten raken en het is die speelruimte die ervoor zorgt dat we soms waarmakende redenen voor dankbaarheid kunnen vinden waar we die eerst niet zagen.
Boeddhisme kenmerkt zich door het geven van dit soort redenen. Boeddhisten wijzen ons er bijvoorbeeld op dat niet alleen diegenen die steun of hulp ontvangen maar juist ook diegenen die steun geven reden voor dankbaarheid hebben. Dankbaar voor de bevrijding van zelfobsessie en compassie bij de gratie van het kunnen geven aan een ander.
Waar de één reden ziet voor vergeving, ziet een ander reden voor woede
Dit voorbeeld liet mij zien dat je eenzelfde situatie op een andere manier kunt bekijken en daarmee ineens een goede reden kunt vinden om dankbaar te zijn (voor mij zou dit althans een goede reden zijn).
Veel kunstvormen verkennen deze speelruimte ook door ons dezelfde dingen op andere manieren te laten beschouwen. Gerrit Komrij zei, “goede literatuur bezit het vermogen ons met andermans ogen te laten zien.” Wanneer je door andermans ogen naar de wereld kijkt, verken je eigenlijk allerlei waarmakende redenen voor een grote verscheidenheid aan gevoelens. Waar de één reden ziet voor vergeving, ziet een ander reden voor woede.
Geluk overkomt je terwijl je met andere dingen bezig bent
Zo kun je ook zelf je aandacht leren verleggen, en vaker opmerken wat reden geeft voor vervulling, vergeving, en dankbaarheid. Iets wat we van nature niet zoveel schijnen te doen. Het is immers voor je eigen overleving beter om te letten op een potentiele krokodil in die grot achter het prachtige strandje met zonweerkaatsing op de kiezels. Wat ook meteen duidelijk maakt dat positieve gevoelens niet altijd levensverlengend zijn. Maar ik dwaal af.
De conclusie is dat we om ons gelukkiger te voelen meer hebben aan goede verhalen dan aan onderzoekresultaten over de effectiviteit van positieve emoties.
Bruikbaar advies?
Maar misschien is de boodschap dat dankbaarheid je gelukkig maakt wel indirect behulpzaam. Wanneer ik weet dat ik instrumentele redenen heb om dankbaar te zijn, kan ik daardoor op zoek gaan naar waarmakende redenen voor dankbaarheid. Dat maakt onderzoek naar wat ons gelukkig maakt op een bepaalde manier bruikbaar.
Maar nog steeds laat strategisch gelukadvies een wrange smaak bij mij achter. Het idee is nu om dankbaar te zijn voor de mensen die ik liefheb, de schoonheid van de natuur, de kansen die ik heb gekregen enzovoort, omdat ik daar gelukkig van wordt. Dat lijkt narcistisch en geforceerd.
Deugdethici uit de Griekse oudheid maakten het onderscheid tussen je eigen geluk en een goed en waardevol leven überhaupt niet. Diezelfde klassiekers betoogden ook dat je geluk niet vindt door het na te jagen: het overkomt je terwijl je met andere dingen bezig bent.
Al met al goede reden om te bedanken voor strategisch gelukadvies.
Vond je dit een goed artikel? Bij Nader Inzien zet zich in voor de verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse. We kunnen het platform draaiende houden dankzij de inzet van vrijwillige auteurs en redacteuren en de steun van lezers zoals jij. Word daarom vriend van BNI of steun ons met een donatie. |
Heel juist! Bovendien maakt niet dankbaarheid gelukkig, maar wordt je dankbaar van gelukkig zijn. Misschien is dankbaarheid wel een vorm van geluk. Daarom: dankbaarheid bewerkstellig je niet, maar krijg je.
Waarschijnlijk is het intrinsieke motivatie.
De dankbaarheid ontstaat na een gevoel van welbevinden.
een geluksmoment dus
Ieder individu ( 7 miljard+), iedere omstandigheid ( waarschijnlijk nog meer) en iedere context (oneindig) hebben de potentie geluksmomenten mogelijk te maken.
Maar de ideale combinatie komt relatief zelden voor. Voor de een vaker dan voor de ander, voor de een langduriger dan voor de ander.
Streven naar geluk kan door stelselmatig en structureel deze combinaties te zoeken en de verstoringen te vermijden.
Dat vraagt talent, consistente houding en gedrag en doorzettingsvermogen. En een beetje geluk..
Uit CBS onderzoek ” brede welvaart” blijkt dat de stapeling van gunstige randvoorwaarden de kans bepaalt van geluk, zoals:
.opleiding
.levenservaring
.geen migratieachtergrond
.sociale contacten
.kansen in het leven
.geen psychische problemen
De nl bevolking gaf aan het leven in 2021 een rapportcijfer 7. Het laagste cijfer sinds 1997.