Door Joke Struyf (Universiteit van Antwerpen)
Je zou denken dat moeders* in het feminisme van bij het begin meetelden, aangezien ze in ieders leven een rol spelen. Toch is dat niet zo. In de tweede feministische golf lag moederschap zwaar onder vuur omdat het de vrijheid en ontwikkeling van individuen zou beperken. Maar volgens Adrienne Rich is het belangrijk een onderscheid te maken tussen moederschap als instituut – de regels en verwachtingen rond moederschap – en de alledaagse ervaring van het moederen. Moederschap als instituut verdient kritiek, maar de ervaring van het moederen is voor velen ook verrijkend.
Dat moederen hangt sterk af van de context. Julie Stephens noemt de neoliberale westerse cultuur een post-maternal society, een samenleving waarvan de basisprincipes botsen met de moederpraktijk. Individualisme en onafhankelijkheid zijn cultureel dominante waarden, maar moeder, kind en context zijn wederzijds afhankelijk. Wie het moeilijk heeft, krijgt individuele oplossingen voorgeschoteld: ga naar de psycholoog, raadpleeg een expert, verdeel de taken beter binnen je relatie. Maatschappelijke factoren die het moederen diepgaand beïnvloeden, zoals de onderwaardering van zorgtaken, hardnekkige genderpatronen en structurele discriminatie, blijven zo buiten beeld.
Andrea O’Reilly bedacht in 2011 het begrip matricentrisch feminisme voor feminisme dat vertrekt vanuit moeders en moederwerk serieus neemt. Deze stroming bestaat al veel langer in Zwart feminisme: denkers als Patricia Hill Collins, Audre Lorde en bell hooks tonen al decennialang hoe te denken en handelen vanuit het idee dat moederschap essentieel is. Ze vormen een belangrijke inspiratiebron voor matricentrisch feminisme, waar hun stemmen klinken tussen die van andere Zwarte moeders en moeders van etnische minderheden, inheemse moeders, moeders met een handicap, queer moeders, moeders in armoede…
De ervaring van het moederen is divers, de context is belangrijk. Bovendien zijn alle moeders meer dan alleen een cultureel bepaalde moederrol. Matricentrisch feminisme maakt plaats voor de betekenissen die moeders zelf geven aan het moederen en vertrekt daarvan om maatschappelijk onrecht aan te klagen. Vergeleken met populair feminisme dat neoliberale waarden heeft overgenomen, heeft matricentrisch feminisme revolutionair potentieel.
* Het begrip ‘moeder’ duidt op iedereen die moederwerk doet, onafhankelijk van gender. Het feit dat het begrip automatisch met vrouwen wordt verbonden reflecteert de realiteit, waarin bepaalde genders nog steeds meer zorgtaken opnemen dan andere. De discussie over betere, meer inclusieve termen woedt volop binnen moederschapsstudies.
Verder lezen
Adrienne Rich [1986 (1976)]. Of Woman Born. New York: W.W. Norton & Co.
- Standaardwerk over feminisme en moederschap
Alexis Pauline Gumbs, China Martens & Mai’a Williams. (2016). Revolutionary Mothering. Love on the Front Lines. PM Press.
- Bloemlezing met stemmen van moeders van kleur en moeders uit minderheidsgroepen, waarin de gelijkenissen worden geduid tussen bewegingen die strijden tegen verschillende vormen van onrecht, en de strijd die deze moeders elke dag leveren om te overleven
Amanda D. Watson (2020). Feminist politics still needs motherhood. In Hall, Weissman & Shepherd, Troubling Motherhood. Oxford University Press.
- Goede samenvatting van de problematische relatie tussen (wit) feminisme en moederschap, en waarom het belangrijk is dat moederschap een plaats heeft in feminisme
Andrea O’Reilly (2016). Matricentric Feminism. Bradford: Demeter Press.
- Matricentrisch feminisme als studiegebied, activisme en praktijk, met aparte aandacht voor moeders en moederschap in de academische wereld
Julie Stephens (2012). Confronting Postmaternal Thinking. Columbia University Press.
- Belangrijke inzichten in het hedendaagse culturele ongemak rond moederschap
