Door Esther Keymolen (Docent Universiteit Leiden)

Een kleine ode wijden aan een werk van Helmuth Plessner (1892-1985) is niet vanzelfsprekend. De Duitse filosoof die wordt beschouwd als één van de founding fathers van de twintigste-eeuwse wijsgerige antropologie staat immers niet bekend om zijn toegankelijke schrijfstijl. En hoewel er sinds enkele jaren wel degelijk sprake is van een tot bloei komende Plessner-receptie, blijft zijn invloed in de filosofie tot op heden beperkt. Ten onrechte.

Met volle overtuiging raad ik zijn werk Lachen und Weinen (1941) aan, dat recentelijk ook weer in het Nederlands als “Lachen en Wenen” verschenen is. Geheel in de fenomenologische traditie onderzoekt hij op systematische wijze lachen en wenen als typisch menselijke uitdrukkingsvormen.

Lachen en wenen overvalt mensen wanneer ze zich in een situatie bevinden waar er geen aanknopingspunten zijn om de verhouding tot die situatie vorm te geven. In deze ‘grenservaringen’ laat het repertoire van handelen, woorden, gebaren en gestes ons radicaal in de steek. We weten ons letterlijk geen houding meer te geven. Zo overkwam het me laatst dat mijn kinderen ontzettend ruzie kregen en in mijn onvermogen daar iets aan te veranderen ik niet anders kon dan onbedaarlijk lachen (vanuit pedagogisch standpunt overigens geen aan te raden strategie). Plessner kent dit verlies van beheersing, deze uitbarsting van lachen, expressieve waarde toe:

 De effectieve onmogelijkheid om een adequate uitdrukking en een passend antwoord te vinden is tegelijk de enige uitdrukking en het enige passende antwoord.

Het lichaam antwoordt als het ware voor de persoon en bevrijdt deze daardoor van een ondraaglijke spanning. Zo vindt de mens door lachen en wenen een antwoord in een situatie waar er niets meer te antwoorden valt.

Dit is een aflevering uit de rubriek ‘Een Kleine Ode Aan’. In ongeveer 250 woorden looft een Nederlandse of Vlaamse auteur een al dan niet vergeten filosofisch pareltje.

Verder lezen:

  • Plessner’s Philosophical Anthropology (link)
  • Helmuth Plessner, leven en werk (link)

Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

1 Comment

  1. Ik ben het met de auteur eens dat Plessner niet de aandacht krijgt die hij verdient. Het boek ‘Lachen und Weinen’ is overigens al in 1961 in het Nederlands vertaald en uitgegeven. Wellicht hangt deze vroege vertaling samen met het feit dat Plessner vriendschappelijke contacten onderhield met zijn geestverwant Frits Buytendijk, een intellectuele duizendpoot die zich onder meer bezighield met de uitgave van de aula-pockets.

Comments are closed.