Door Christiaan Broekman (Afgestudeerd Research Master student, Erasmus Universiteit)
Cognitieve dissonantie verwijst naar de spanning die we ervaren als onze overtuigingen in conflict staan met andere overtuigingen of ons handelen.
Weinig dilemma’s illustreren de cognitieve dissonantie van klimaatbewuste millennials zo sterk als de keuze om wel of niet te vliegen. Zij zijn namelijk opgegroeid met een groeiend bewustzijn van het belang van duurzaamheid en de gevaren van klimaatverandering, maar ook met sterke wanderlust en de mogelijkheid om goedkoop de wereld rond te reizen.
Daarmee is vliegen vaak de makkelijkste manier om klimaat-bewuste millenials opzij te zetten als hypocriet. Sommigen verdedigen hun vlieggedrag, vaak door te wijzen op de verantwoordelijkheid van de staat, in plaats van uit te gaan van individuele verantwoordelijkheid. Anderen trekken de conclusie dat ze het vliegen achter zich moeten laten.
Als niemand iets doet verliezen we met z’n allen
Maar kan het ook zijn dat beide reacties misplaatst zijn?
Wie is verantwoordelijk?
Er zijn verschillende opvattingen over waar de verantwoordelijkheid moet liggen voor het klimaatprobleem. Liberalen leggen de verantwoordelijkheid bij het individu, terwijl sociaaldemocraten het eerder bij de staat leggen.
Maar als niemand iets doet verliezen we met z’n allen. Dus wie moet het oppakken?
Als het uitgangspunt is dat we het risico op klimaatcatastrofe moeten minimaliseren, is het effectiever om verantwoordelijkheid te leggen bij alle mensen die de capaciteit hebben om hier iets aan te doen.
Het beroemde spiderman principe zegt dat met grote macht grote verantwoordelijkheid komt. Dit kan iets breder getrokken worden, door te zeggen dat de verantwoordelijkheid proportioneel is aan de capaciteit die we hebben om het probleem op te lossen. Anders gezegd: iedereen moet doen wat hij kan.
Veel van ons hebben meer macht dan we denken
Wat betekent dit voor reislustige millenials? We behoren dan wellicht niet tot de politieke elite of de miljardairsklasse. Maar op globaal niveau behoort de Nederlandse Jan Modaal met een jaarlijks nettosalaris van €36,000 al tot de rijkste 2% van de wereld.
Aangezien we met moderne technologie en organisaties tal van mogelijkheden hebben om ons geld om te zetten in grootschalige actie, hebben veel van ons meer macht dan we denken om de wereld te beïnvloeden, en in ieder geval vele malen meer dan de meeste aardbewoners.
De volgende vraag is wat de beste manier is om als individu zoveel mogelijk bij te dragen aan het terugdringen van de totale broeikasgasuitstoot. Een voor de hand liggende oplossing zou zijn: nooit meer vliegen. We weten namelijk dat vliegen één van de meest vervuilende activiteiten is. Maar dit is te kort door de bocht.
Netto consequenties
Het gaat erom hoe we bepalen wat goed en slecht is. Is vervuilen an sich al slecht? Of gaat het er ons uiteindelijk om dat we een netto positieve impact hebben? In filosofisch jargon gaat het om het verschil tussen deontologen en consequentialisten.
Deontologen geloven dat een actie immoreel is omdat het niet toegestaan wordt door een set regels, zoals niet liegen of niet vervuilen. Een prominent argument tegen de meest extreme vorm van deontologie stelt echter de vraag wat we moeten doen als nazi-soldaten ons vragen of we joden verbergen. Veel mensen zouden denken dat de waarde van de levens die gered kunnen worden zwaarder weegt dan de plicht om niet te liegen.
Consequentialisme duidt erop dat we dat moeten doen wat de beste consequenties heeft. Als we deze stroming volgen kijken we niet alleen naar de directe consequenties van wat we doen, maar naar de totale netto consequenties die volgen uit ons doen en laten. Misschien kunnen we met dezelfde lens kijken naar het gecombineerde gedrag van vliegen en doneren aan organisaties die op een zo effectief mogelijke manier broeikasgasuitstoot verminderen.
Geld doneren kan extreem effectief zijn in het verminderen van CO2-emissies, mits het naar de juiste organisatie gaat. Natuurlijk zijn we door te vliegen zelf verantwoordelijk voor emissies.
Maar soms is vliegen wel goedkoper dan alternatieven. En het verschil in geld dat we overhebben door te vliegen in plaats van met de trein te gaan, kan door middel van een donatie veel meer goed doen om ons doel te bereiken: het tegengaan van klimaatverandering.
Volgens founders pledge kan een donatie van 10 cent aan de organisatie Coalition of the Rainforest gelijkstaan aan een ton minder CO2-emissies. Dus als we in plaats van een treinrit van 200 euro een vlucht van 100 euro kunnen kopen, en de 100 bespaarde euro kunnen doneren, dan verminderen we met onze donatie de totale emissies met 1000 ton, terwijl we qua uitstoot door onze vlucht (bijvoorbeeld, van Amsterdam naar Rome) slechts een halve ton aan CO2-emissies uitstoten. En toch is de kans groot dat de treinreiziger minder bekritiseerd zal zijn voor zijn keuze.
Geld doneren kan extreem effectief zijn
Een reactie zou natuurlijk ook kunnen zijn dat we zowel moeten stoppen met vliegen, en ook heel veel doneren. Moreel gezien zou dat inderdaad beter zijn.
Sterker nog, om het meeste te doen tegen klimaatverandering kunnen we beter ook stoppen met naar restaurants en bioscopen gaan, een duur treinticket kopen, een nieuwe bank kopen. Al het geld dat we besparen, kunnen we dan doneren aan effectieve organisaties. We zijn echter moreel gezien imperfecte wezens, en hebben limieten in hoeveel we willen opofferen in dat wat voor ons persoonlijk waardevol is.
We kunnen dit dilemma ook aanpakken door te bepalen in hoeverre we bereid zijn dat wat voor ons waardevol is op te offeren voor het morele goed. Als we dit bepaald hebben, kunnen we onderzoeken wat de meest efficiënte manier is om hiermee zo veel mogelijk moreel goeds te bereiken.
Voor sommige mensen is reizen erg waardevol, veel meer dan de waarde die ze hechten aan het bedrag geld om een soortgelijk effect te hebben op het mitigeren van klimaatverandering. Mits ze dit geld goed inzetten hebben ze geen reden zich meer te schamen dan de persoon die het vliegen opgeeft maar niks uit eigen portemonnee trekt.
Dit wil natuurlijk niet zeggen dat vliegen niet schadelijk is voor het klimaat. Als we vliegen kunnen opgeven zonder iets van soortgelijke (morele) waarde kunnen opgeven is dit inderdaad goed. Het gaat er meer om dat er te weinig nadruk ligt op de gemiste kansen: de positieve effecten die we zouden kunnen hebben door te doneren.
Het klimaatprobleem kan niet opgelost worden zonder dat wij, als (relatief) rijke individuen, onze individuele verantwoordelijkheid nemen. In veel gevallen is de beste manier om dat te doen door ons geld slim te gebruiken.
Verder lezen
Bereken hier met je eigen salaris hoe rijk je bent: How Rich Am I? | Giving What We Can
Vond je dit een goed artikel? Bij Nader Inzien zet zich in voor de verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse. We kunnen het platform draaiende houden dankzij de inzet van vrijwillige auteurs en redacteuren en de steun van lezers zoals jij. Word daarom vriend van BNI of steun ons met een donatie. |
Veel mensen zien CO2-compensatie als een vorm van morele aflaterij. Maar ik vraag me vaak of deze vergelijking op gaat: geld geven aan een corrupte morele autoriteit (de middeleeuwse katholieke kerk) is niet hetzelfde als geld geven aan een effectieve NGO die als doel heeft om CO2-opname in bomen te stimuleren.
Dear Mr. Broekman,
If you would be suggesting here we can donate our way out of this flying luxury problem philosophically, essentially buying our way out of it to soothe our guilty conscience, I can only propose you direct your heavily damaged moral aeroplane to Susan Haack on Academia. Perhaps there you can deepen your inquiry and get serious :
https://www.academia.edu/44548547/Inquiry_Truth_Science_Law_and_Humor_interview_Turkey_2020_?fbclid=IwAR2nE_TBsUBFyrIrp_DLKpiP13NbNPpWf-JYMkjjHPrmJmIAgVyaDlzVFU0
‘(…) by “serious philosophy” I mean philosophy seriously undertaken, in the spirit of really trying to figure things out; not, for example, seeking a politically convenient answer, or an answer that will flatter the Big Noise in your field, or an answer plausible enough and fast enough that you can publish an article on it in time for this year’s annual report.’
Dear Mr. Braeken,
Thank you for asking. In fact, this is not what I am suggesting. The goal of donating would not be to soothe our guilty conscience. The goal of donating would be to contribute to the reduction of emissions. My point is that if we look at the net consequences of one’s actions, someone who takes an occasional flight but makes significant donations to organizations which are effectively reducing emissions may contribute more to the climate challenge than someone who neither flies nor donates.
Whether this happens to also be convenient is (I believe) besides the point, as I do not think inconvenience is evidence of truth in moral claims.
Thanks for your reply, Mr Broekman.
I do welcome your proposal of ‘significant’ donations to- . But we both know very well we have no clue whatsoever what that will mean in actual Euro’s donated, – ’trillions’ for sure, but probably only trillions of years from now -, nor their relation to any actual donor’s wealth, hence their ‘moral weight’. Unless mandatory in some standard wealth proportion by some new law, I see no reason why this would amount to little more than a vague, distant dream ?
From poor people’s perspective, I’m afraid your whole essay and your answer still remains an insult to their lives, because they are the ones ‘who neither fly nor donate’ ?
Eigenlijk wordt voorgesteld om klimaatonvriendelijke acties en keuzes extra te belasten om het klimaatprobleem te beheersen c.q. terug te dringen.
Dus beginnen met doorberekening van de integrale CO2 footprint in belasting van grondstoffen, producten, systemen en diensten.
Daarvoor heb je een overheid nodig met een bewezen effectief belastingsysteem. Net als voor inkomstenbelasting, BTW, importheffingen, winstbelasting en nog vele andere belastingen, alles komt ten goede van de maatschappij.
Zo worden klimaatonvriendelijke uitgaven extra belast en klimaatvriendelijke uitgaven minder belast. Dat leidt tot andere keuzes.
Een stap verder is: verbieden van klimaatvijandige acties.
Stoppen met fossiele brandstoffen, klimaatvijandige landbouwmethoden, extreme CO2 uitstoot van de industrie, bepaalde producten en grondstoffen, lange logistieke trajecten, zelfs houtkachels etc.
Laatste stap: sanctie voor landen die niet meedoen.
> “I do welcome your proposal of ‘significant’ donations to- . But we both know very well we have no clue whatsoever what that will mean in actual Euro’s donated,”
There are two possible suggestions to this; (1) each person ought to donate whatever amount necessary to mitigate the emissions of one’s behaviour, and (2) one could go above this amount and donate whatever they can without sacrificing something of comparable moral value.
>”Unless mandatory in some standard wealth proportion by some new law, I see no reason why this would amount to little more than a vague, distant dream”
I agree that mandating such measures in laws would be preferable, but until that is happening I don’t see any reason why we should not each take our own initiatives in doing our part, and monitoring ourselves. In any case, the alternative ethical rule of “do not fly” relies on the same degree of taking personal ethical responsibility.
>”From poor people’s perspective, I’m afraid your whole essay and your answer still remains an insult to their lives”
I certainly hope this is not the impression I give with my essay, and I did try to be clear that the moral responsibility lies mostly with those who have the highest capacity to help, those who belong to the top percentiles of the global income distribution (which most Dutch people do). Just like someone who followed a first-aid course has a higher moral duty to assist someone with CPR than someone who has no such training, people with higher wealth have certain duties others do not.
Vliegen en doneren is natuurlijk beter dan vliegen en niet doneren. Het probleem is echter dat de uitstoot nu plaats vindt, terwijl de compensatie pas in de toekomst zal plaatsvinden. De compensatie van een vlucht van Amsterdam naar Lissabon duurt volgens mij meer dan 30 jaar. Dus de toename in uitstoot gaat veel sneller dan de opname. Niet zo handig als je uitgaat van de zogenaamde tipping points waar de wetenschap over spreekt.