Door Anders Schinkel (Vrije Universiteit Amsterdam)

Samen met zo’n 500 andere ethici en politiek filosofen heb ik de Montreal Declaration on Animal Exploitation ondertekend. Deze verklaring stelt dat de exploitatie van dieren, voor zover die onnodig geweld en leed met zich meebrengt, moreel onverdedigbaar is.

Wat betekent dit in de praktijk? Ten eerste dat de uitbuiting van dieren in de vleesindustrie zal moeten stoppen, want vrijwel niemand heeft vlees nodig om gezond te kunnen leven. Ook dat de pelsdierindustrie moet worden afgeschaft. En er moet een einde komen aan praktijken als stierenvechten en rodeo’s.

Waarom heb ik mijn naam onder deze verklaring gezet? Gewoon omdat hij volstrekt redelijk is. De vraag is eerder: hoe komt het dat dit soort verklaringen nog nodig zijn? Achter de schermen van onze schijnbaar fatsoenlijke samenleving wordt op industriële schaal leed toegebracht aan intelligente en gevoelige dieren – dieren die even goed tot vriendschap in staat zijn als honden, en evenzeer individuen zijn (en niet slechts inwisselbare exemplaren van hun soort), als ze de kans krijgen. Hoe is het mogelijk dat we dit stilzwijgend accepteren?

Ethisch gezien is het echt niet zo ingewikkeld. Of we het eten van dieren nu absoluut verwerpen of niet, we weten allemaal dat dit – deze exploitatie, dit lijden – moreel onverdedigbaar is. Iedereen is het erover eens dat je nooit onnodig lijden mag veroorzaken – en wie er lijdt (of dat een mens is of niet) doet er moreel gezien natuurlijk niet toe.

Het gaat niet om de keus tussen lekker eten of niet

Geen fatsoenlijk mens vindt het moreel acceptabel als zijn buurman diens hond trapt of met een stroomstootwapen bewerkt als hij niet hard genoeg loopt. Als je het zou zien, zou je geschokt reageren. In de bio-industrie gebeuren dit soort dingen aan de lopende band, bij even intelligente dieren. Waarom laat ons dat koud?

Waarom zou je vlees eten?

Dat je het gewoon lekker vindt om een hotdog of een gehaktbal te eten is zo’n belabberde reden om dieren te laten lijden en sterven dat het lachwekkend zou zijn als de gevolgen niet zo ernstig waren. Gezondheid zou een serieuze reden kunnen zijn, culinair genot natuurlijk niet. En laten we eerlijk zijn: er is volop niet-dierlijk lekker eten in de wereld. Het gaat dus niet om de keus tussen lekker eten of niet. Hooguit gaat het, voor verstokte vleeseters, om een toegevoegd culinair genot.

Stoppen impliceert dat we al die tijd iets verkeerds hebben gedaan – een onprettige gedachte

Vrijwel iedereen is intelligent genoeg om in te kunnen zien dat ‘het is lekker’ geen rechtvaardiging kan vormen voor de vleesindustrie. Het probleem is alleen dat we (velen van ons) het niet willen zien. En daarom maken we het ook gemakkelijk voor onszelf om dingen niet te zien, zorgen we dat al die varkens en kippen buiten beeld blijven totdat ze onherkenbaar en in plastic verpakt in de supermarkt liggen.

En voor de zekerheid verzinnen we er nog wat rechtvaardigingen bij, zoals dat het ‘natuurlijk’ is om vlees te eten. Alsof je daar ook maar iets aan kunt ontlenen. Lang haar is natuurlijk; toch knippen de meeste mensen het. En is verkrachting niet ook ‘natuurlijk’? En moord? Mensen hebben het ongetwijfeld altijd gedaan.

De wereld is voor ons

Het probleem is dat de exploitatie van dieren economisch verankerd is en bovendien is ingebed in een cultuur die deze praktijken normaliseert: vleesconsumptie levert mensen plezier en geld op, en het is normaal, we hebben toch nooit anders gedaan? Ermee stoppen heeft allerlei nadelen voor ons, en impliceert bovendien dat we al die tijd iets verkeerds hebben gedaan – een onprettige gedachte. De exploitatie van dieren is dus door psychologische en politieke verdedigingslinies omgeven. Het fort heet antropocentrisme, oftewel egocentrisme op soortniveau.

Een antropocentrische houding voert ook keer op keer de boventoon wanneer wilde dieren economische belangen schaden. Of het nu om ganzen gaat die het gras opeten dat voor ‘onze’ melkkoeien bestemd was, of wolven die schapen doden: ze worden gezien als indringers in ons huis. Ook alweer zo’n absurde gedachte.

Grow up!

Lang voordat mensen zich blijvend vestigden op het grondgebied dat nu Nederland heet, leefden er wolven, ganzen en vele andere diersoorten. En duizenden jaren deelden mensen en andere dieren dit stukje aardoppervlak. Maar inmiddels is elk besef dat wij maar één soort onder vele zijn, en dat wij de aarde met andere diersoorten delen, verdwenen. Wij hebben onze omgeving in zo’n mate ingericht dat het als ons huis is gaan voelen, waarin alle andere dieren hooguit te gast zijn.

De gevolgen van deze manier van denken beperken zich niet tot het continue lijden van miljarden dieren, maar strekken zich inmiddels uit tot de hele planeet en het globale klimaatsysteem. De aarde warmt op, oceanen verzuren, en de zesde grote uitstervingsgolf van flora en fauna is gaande. Allemaal omdat wij zoveel willen.

Word volwassen!

Ik zie haast een stampvoetende verwende kleuter voor me: “Maar ik vind vlees lekker.” Dus moet de vleesindustrie blijven. En wolven moeten worden afgeschoten, “want het is mijn natuurgebied, en het zijn mijn schapen”. Wat een onzin. Grow up! Leer jezelf een beetje te beheersen. Beter nog: durf zelf eens echt naar andere dieren te kijken, en durf eens een besluit te nemen dat tegen de aangeleerde normaliteit ingaat. (Excuus overigens aan al die jonge kinderen die veel meer empathie voor dieren hebben dan volwassenen! Het zijn vooral ‘volwassenen’ die op kinderachtige wijze willen vasthouden aan de exploitatie van dieren.)

Wat zeggen volwassenen allemaal tegen kinderen? Dat ze samen moeten delen en dat ze anderen, inclusief dieren, geen pijn moeten doen: ‘niet aan de staart trekken’, ‘pas op voor de ogen’, ‘die kant op aaien’! Als we hier zelf consequent naar zouden handelen, zou de wereld er heel anders uit zien. Veel beter.

Anders Schinkel is Universitair Hoofddocent Theoretische en historische pedagogiek aan de Vrije Universiteit Amsterdam.