Door Fleur Jongepier (Radboud Universiteit Nijmegen)

Om de zoveel tijd laait de kritiek op mindfulness weer op. De belangrijkste aangevoerde argumenten: stress en burn-outs zijn een maatschappelijk probleem en dat moeten we niet op conto van de werknemer leggen door ze cursussen meditatie aan te bieden. Een cursus mindfulness is dus symptoombestrijding.

Ten tweede: mindfulness is inmiddels big business waar zo’n 1,2 miljard dollar in om gaat. Bedrijven maken winst op de stress van individuen – dat is onacceptabel.

Ten derde: de meeste cursussen en apps (zoals Headspace of Buddhify) bieden helemaal geen échte mindfulness. Die cursussen, coaches en apps zijn individualistisch en resultaat-gericht, wat geen recht doet aan de oorspronkelijke, complexe, boeddhistische leer.  Ronald Purser vat het in zijn boek McMindfulness als volgt samen: mindfulness is geworden tot “een banale vorm van kapitalistische spiritualiteit die sociale en politieke verandering belemmert” (Bespreking NRC).

mindfulness is inmiddels big business waar zo’n 1,2 miljard dollar in om gaat

Allemaal waar. Maar ook allemaal een beetje kort door de bocht en, vooral, weinig begrip tonend voor personen die mindfulness ‘consumeren.’

Hoe denken mindfulness-critici precies over, zeg, Headspace gebruikers? Dat zij zelf niet doorhebben dat het een maatschappelijk probleem is, dat ze niet weten dat ze de kas van grote beursgenoteerde multinationals spekken, of dat ze recht doen aan de oorspronkelijke boeddhistische leer? Natuurlijk niet. Mindfulness-consumenten zijn niet dom. 

Bovendien: hoe terecht de maatschappijkritiek ook is – ja, we werken met z’n allen te veel en te hard en mindfulness is een doekje voor het bloeden – dergelijke brede kritiek kan soms een vervelend onliberaal tintje krijgen.

Bijvoorbeeld wanneer in kranten gesuggereerd wordt wat je moet doen om (echt) gelukkig te worden of hoe je (niet) met stress om moet gaan. Laat men dat lekker zelf uitmaken. Niemand heeft gezegd dat iedereen aan de Headspace moet.

Mindfulness-consumenten zijn niet dom

Bij bredere maatschappelijke problemen kun je vaak twee dingen doen: ofwel de barricade op ofwel strategisch handelen en je eigen hachje redden. Met andere woorden: ofwel mindfulness afbranden ofwel een cursususje mindfulness volgen om de kans te verkleinen dat je zélf een burn-out krijgt.

Deze twee opties – activisme en strategisch handelen – zie je ook terug bij veel andere bredere problemen. Neem wetenschapsfinanciering: ofwel (geestes)wetenschappers kunnen bijvoorbeeld de nationale wetenschapsagenda afbranden ofwel proberen zelf een plek aan tafel te bemachtigen en pro-actief mee te doen met de trein die nu eenmaal rijdt. 

De fout is om te denken dat je in dit soort situaties niet allebei kunt doen. Daar is niets incoherents aan. Je kunt én inzien dat de stijging van stress, burn-outs en depresses een maatschappelijk probleem is waar iets aan gedaan moet worden én proberen te doen wat je kunt doen om de effecten daarvan voor jezelf zoveel mogelijk te beperken.

Als ik dan een kapitalistische mindfulness-consument ben die Buddha niet echt heeft begrepen, so be it

Is het soms onbevredigend om na tien minuten aandachtig ademhalen weer de ratrace in te hollen? Ja. Maar voor veel mensen, mijzelf inclusief, maakt mindfulness wel degelijk een verschil in hoe ik mij tot mijn werk en persoonlijke leven kan verhouden.

Als ik dan een kapitalistische mindfulness-consument ben die Buddha niet echt heeft begrepen, so be it. Wie weet kan ik ooit zonder coaches, apps, en heeft het mijn nieuwsgierigheid geprikkeld om te achterhalen waar non-kapitalistisch boeddhisme nu eigenlijk om draait.

Dit stuk verscheen eerder in het NRC Handelsblad.


Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

3 Comments

  1. Dit betoog is een mooie illustratie van wat het eigenlijke probleem is. Natuurlijk is er niks mis met een pragmatische benadering van Mindfulness. Het is de volgorde – en daarmee het belang – van de twee invalshoeken. ‘Laat men dat lekker zelf uitmaken’ en ‘je eigen hachje redden’ is een veel sterker motief dan de behoefte om echt iets aan de ratrace te doen. Dat laatste wordt een gotspe. Zeker als je zelf een rat bent.

  2. Interessant artikel. Hoewel het duidelijk gaat om een concrete praktijk – mindfulness – voel je het algemene raamwerk en misschien wel de belangrijkste politiek activistische vraag erdoorheen (zoals je ook zelf aankaart): algeheel verzet plegen of participeren in het systeem? Toch bekruipt mij hier het idee: you want to have your cake and eat it too. Zo mis ik toch een spanning tussen die twee opties. Je verzet tegen het systeem staat in een inversieve relatie tot de hoedanigheid waarin je participeert in het systeem. Of in meer ‘Marxistische’ termen misschien: hoe meer je te verliezen hebt, hoe minder je geneigd bent tot verzet. De vraag wordt dan: is dat erg? Mijn prima facie reactie zou zijn: ja. Omdat je slechts let op de effecten voor jezelf en je ‘coping’ mechanismen gecoöpteerd worden – niet slechts onderdeel zijn van jouw strategie, maar van grotere spelers, grotere strategieën – in een spel van verdeel en heers.

    Dan nog een losse opmerking. Je neemt een zeer onkritische positie in tegenover het boeddhisme, waarbij je ervan uitgaat dat zo’n echt begrip van boeddhisme ‘leerzamer’ of simpelweg ‘echter’ zou zijn. Maar, misschien is juist de ‘mindfulness’ versie zoals wij die kennen ‘vruchtbaarder’. Karma is niet alleen spreekwoordelijk een ‘b*tch’.

  3. @ Chris (ik vraag me toch af Chris wie!): thanks voor je reactie. Ik ben het niet met je eens dat het “egoïstische” motief sterker is dan het activistische motief. Of in elk geval is “sterker” ambigu. Het doet me meer denken aan het onderscheid belangrijk versus urgent. Je eigen hachje redden is urgenter, maar niet perse belangrijker. Ik vind iets veranderen aan de situatie belangrijker (motief weegt bij mij *zwaarder*) dan eigen stress reductie dmv mindfulness, hoewel dat laatste soms voor gaat ivm urgent. Maar het eerste is belangrijker want uiteindelijk ook de enige manier om lange termijn stress reductie voor elkaar te krijgen.

    @ Jamie: ik weet niet of ik je overal even goed kan volgen 🙂 Met het laatste punt ben ik het sowieso eens (wat je zegt is koren op mijn molen, toch?). Dat gedoe over “echt boeddhisme” was sowieso retorisch bedoeld, als in: mogelijk tegenargument op mindfulness. Als dat geen tegenargument blijkt op mindfulness, des te beter.

    Over het marxisme (en weet dus niet of ik je helemaal volg) maar ik begrijp niet helemaal deze zin: “hoe meer je te verliezen hebt, hoe minder je geneigd bent tot verzet”. Of staat hier een typfout in?
    Is je basale idee dat, als we kiezen voor de eigen-hachje route, we minder geneigd zijn de activistische strategie überhaupt nog toe te kunnen of willen passen? Want dat lijkt me een legitieme zorg, maar hoewel legitiem niet zo realistisch. Ik denk eigenlijk dat, b.v., personen die mindfulness trainen effectievere WOinActie-activisten zijn dan degenen bij wie het daadwerkelijk zo hoog zit dat niks meer gaat. Volgens mij kunnen ze echt prima parallel bestaan, sterker nog, het parallel bestaan maakt juist de kans op effectiever activisme groter.

Comments are closed.