Door Mandi Astola (Promovendus Technische Universiteit Eindhoven)
Een vriendin bracht mij afgelopen week een pakket met bier voor een online bierproeverij. Haar favoriete bierwinkel krijgt het zwaar verwacht ze. Ze heeft expres veel gekocht. Ze groette mij van 2 meter afstand en legde een papieren zak met bier op de grond. Ik pakte de zak van de grond af.
Er was een moment van ongemakkelijkheid, omdat we elkaar normaal knuffelen. Om mij heen doneren veel mensen aan clubs en muzikanten die het moeilijk hebben en zegt iedereen ook netjes hun feestjes en bezoek af, ook al zou niemand het komen te weten als ze met elkaar zouden afspreken.
Zorgzaamheid lijkt overal te zijn. Maar zorgzaamheid is meer dan alleen geld doneren en maatregelen naleven. Zorgzaamheid is ook iemand bezoeken, een hand op de schouder leggen of knuffelen. Dat mag nu niet. Komt onze zorgzaamheid wel terug als het virus weg is?
Zorgzaamheid moet je het oefenen
In tijden van crisis lopen velen tegen de vraag aan: Hoe kan ik goed handelen? Als we Aristoteles moeten geloven is er maar een antwoord: door het te oefenen. Goede daden moet je oefenen totdat het een gewoonte wordt en dan gaat het vanzelf. Als je goed gedrag heel vaak hebt geoefend, als het een deel van je karakter is geworden, dan heb je een deugd. De deugdethiek stelt dat een deugdzaam karakter ontwikkelen de kern is van moreel handelen.
Zorgzaamheid is meer dan alleen geld doneren en maatregelen naleven. Zorgzaamheid is ook iemand bezoeken, een hand op de schouder leggen of knuffelen. Dat mag nu niet.
Als je al die hartverwarmende berichten leest, denk je: dat zijn we nu met zijn allen aan het doen. We oefenen met zelfbeheersing, zelfbewustzijn, voorzichtigheid en zorgzaamheid. Dat zijn deugden die nu belangrijk zijn, en waar onze aandacht steeds naartoe getrokken wordt. En die deugden beoefenen we door thuis te blijven, vrienden te berichten maar niet bezoeken en op straat afstand te houden. En het feit dat we nu gedwongen zorgzamer moeten leven betekent dat we die zorgzaamheid ook kunnen behouden na deze crisis. Want als je goed gedrag lang genoeg oefent dan wordt het een deel van je karakter. Je zou bijna denken dat de coronacrisis velen van ons als mens een klein beetje beter zal maken.
Zorgzaamheid zit dus ook in de hand op de schouder van een ander.
Het rare is, als je nog nooit van het COVID-19-virus had gehoord, dan zou je misschien niets van die zorgzaamheid op straat zien. Met de manier waarop wij ons nu gedragen lijkt het alsof we niets om elkaar geven. Op straat niemand spreken, afstand houden, niet knuffelen of handen schudden en oma en opa absoluut niet bezoeken. Als je het nu toevallig uit moet maken met je vriend, of iemand moet ontslaan, dan doe je dat ook lekker onpersoonlijk via app of email. Eigenlijk zijn we heel zorgzaam aan het doen, maar die zorgzaamheid uiten we totaal anders tijdens een pandemie. Maar als ons gedrag zo anders is dan normaal, wat zijn we dan aan het oefenen?
Je moet je hand op iemands schouder kunnen leggen. Je moet weten hoe je die hand daar neer legt. Niet te hard, anders kom je streng over. Ook niet te zacht, want dat is creepy.
Zorgzaamheid beoefen je met het lichaam
Stel je even voor dat je een opleiding doet in dierenverzorging. Je loopt stage bij een kennel en je krijgt op school praktijklessen waar je verschillende handelingen leert doen bij dieren die op de campus leven. Ineens hoor je dat de school dicht gaat vanwege corona. Dus je besluit een Tamagotchi, het computerdiertje uit de jaren 90, aan te schaffen. Je hebt collegegeld over dus je besluit je Tamagotchi te verbinden me je bankrekening. Voor elke dag dat de Tamagotchi blij is gaat er een euro naar de Dierenbescherming. Aan het eind van de coronacrisis heb je heel veel goeds gedaan voor dieren. Kom je dan terug naar school als een betere dierenverzorger? Natuurlijk niet, je hebt maandenlang geen dier meer aangeraakt!
Tijdens een pandemie betekent zorgzaamheid weg blijven, afstand houden en niet aanraken
De deugd van zorgzaamheid hebben betekent niet alleen dat je goede intenties hebt en goede uitkomsten veroorzaakt, maar dat je iemand echt kan verzorgen. Je moet je hand op iemands schouder kunnen leggen. Je moet weten hoe je die hand daar neer legt. Niet te hard, anders kom je streng over. Ook niet te zacht, want dat is creepy. Je moet niet alleen je woorden en gedachtes, maar ook je lichaam kunnen beheersen.
Voor de Chinese deugd–ethicus Confucius gaat moraliteit niet alleen om wat je doet, maar juist om hoe je het doet. Het behouden van de juiste houding is belangrijk, en houding betekent ook lichaamshouding. Confucius beschrijft bijvoorbeeld de manier waarop een respectvol bezoeker de poort van een hertog binnen loopt. Het lichaam van de bezoeker buigt alsof de poort te laag is. Respect zit in de buiging van de lichaam. Deugden zitten ook in je lichaam. Zorgzaamheid zit dus ook in de hand op de schouder van een ander.
Tijdens een pandemie betekent zorgzaamheid weg blijven, afstand houden en niet aanraken. De lichamelijke uitingen van zorg komen niet overeen met de normale uiting van zorg, naar iemand toe gaan, dichtbij komen en aanraken. Terwijl je je vrienden appt en doneert aan de Rode Kruis, ontwen je misschien hoe je onder normale omstandigheden zorgzaamheid laat zien aan een ander.
Laten we duidelijk zijn, het is zonder twijfel belangrijk en moreel verantwoord om nu contact met anderen te verminderen. En de hele mensheid zal niet de capaciteit verliezen om face-to-face contact te hebben en knuffels te geven. Maar ik denk dat het goed is om er van bewust te zijn dat je je gedrag aan het veranderen bent, en dat je jezelf en je relaties daarmee ook verandert, tenminste tijdelijk.
We moeten ook nadenken over hoe we met elkaar zullen omgaan als de quarantaine voorbij is. Hoe lang tot je oma en opa weer mag knuffelen? En als het weer mag, ga je het dan ook weer doen? Of heb je jezelf tegen die tijd aangeleerd dat je, om voor je oma en opa te zorgen, ze op afstand moet houden?
Mooi en zorgzaam verhaal.
Maar zorgzaam zou ook zijn geweest, als er op regelmatig advies van experts, een pandemie preventieplan zou hebben gelegen.
Met voldoende voorraden aan alle benodigde spullen daarvoor, en een verdedigingsplan van de meest kwetsbaren voor een pandemie.
Voor directe en juiste actie vanuit zorgzaamheid vooraf.
En niet achteraf oudere kwetsbaren in de steek laten omdat er geen juiste zorgzaamheid kan worden geboden. Omdat we niet zorgzaam waren.
Mooi geschreven!
Goede uiteenzetting van de deugdethiek.
Laten we hopen dat beide vormen van zorgzaamheid versmelten, zodat we zowel een fysieke zorgzaamheid als een afstandelijke zorgzaamheid hebben na deze coronacrisis. Want beide zijn nodig in deze samenleving, zowel een knuffel als financiële steun.