Door Arjen Kleinherenbrink (Radboud Universiteit Nijmegen)

De mens is haar verlangen, aldus het roemruchte boek Anti-Oedipus van Gilles Deleuze en Félix Guattari. ‘Verlangen’ is volgens Deleuze en Guattari iets anders dan het hebben van een wens of behoefte. Verlangen ligt juist ‘onder’ wensen of behoeftes. Het is de manier waarop je met je wensen omgaat en je reden om specifieke behoeftes al dan niet te hebben.

Op de hoogte blijven? Volg ons op Twitter, Facebook en Instagram.

Deleuze en Guattari illustreren dit aan de hand van scheepsvaarders en smeden. Wie zich jarenlang blootstelt aan oceanen of aan ijzer zal daar langzaam maar zeker door gekenmerkt worden. Het werken met water of metaal sijpelt door in de manier waarop je praat, beweegt en denkt. Zelfs je lichaam vervormt: de smid krijgt eelthanden en de matroos krijgt zeebenen. Zulke transformaties veranderen de wijze waarop je in de wereld staat, ook als je niet aan boord of in de smidse bent.

Dit gebeurt ook bij soldaten, moeders, dansers, criminelen, boekhouders, vluchtelingen, enzovoort. Je specifieke activiteiten transformeren langzaam maar zeker de grond van je doen en laten. Dat is hoe Deleuze en Guattari verlangen zien. Verlangen is geen specifieke behoefte, maar de manier waarop mensen zich tot hun hele leven en dus ook al hun behoeftes verhouden.

We willen het liefst dat een enkel principe het hele doen en laten van mensen verklaart

Zo kun je in een kroeg bijvoorbeeld een groep soldaten, een roedel vriendinnen en een bende corpsballen met precies dezelfde wens (‘we hebben een borrel nodig’) op totaal verschillende manieren zien drinken. De onderliggende verlangens verschillen en daardoor wordt dezelfde wens op drie verschillende manieren vervuld.

Dit idee vormt een krachtig en tegendraads antwoord op de vraag naar wie we zijn. We hebben steevast de neiging om die vraag te eenvoudig te beantwoorden, omdat we de complexiteit van ons leven nu eenmaal graag overzichtelijk maken. We willen het liefst dat een enkel principe het hele doen en laten van mensen (en dan met name van andere mensen) verklaart.


Menselijk verlangen kent oneindig veel vormen

De lijst van kandidaten voor dit soort verklarende principes zal iedereen bekend voorkomen: het brein, de taal, ideologie, de markt, genen, technologie, enzovoort. Keer op keer worden dit soort zaken aangemerkt als de centrale factor in het menselijke bestaan en proppen we iedereen in hetzelfde bakje. Steeds wordt ‘onthuld’ wat wij in de kern zouden zijn: een politiek dier, een resultaat van de evolutie, een kind van de taal, een product van het kapitalisme, enzovoort.

Deleuze en Guattari laten zien dat zulke theorieën te simpel zijn, omdat mensen nu eenmaal complex zijn. Sommigen zijn door en door zakenvrouw, anderen zijn gebrandmerkt door ziekte, en bij weer anderen druipt er een voetbalclub of postzegelverzameling uit hun poriën. Menselijk verlangen kent oneindig veel vormen. En dat is maar goed ook.

Verder lezen

Deleuze, G. & Guattari, F. (2010). Kapitalisme en schizofrenie 1. Anti-Oedipus. Kampen: Klement

De schrijvers en redacteurs van Bij Nader Inzien werken op vrijwillige basis. Maar om het platform draaiend te houden, hebben we wel financiële middelen nodig. Wil je ons steunen, word dan vriend of doneer eenmalig.

Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

2 Comments

  1. Is het menselijk verlangen (dat hier zo treffend beschreven wordt) eigenlijk niet hetzelfde als de vrije wil, die immers ook het resultaat is van al de genoemde factoren?

  2. Het artikel laat goed zien dat ieder etiket voor een individu faalt en juist verkeerde informatie geeft over de werkelijke eigenschappen, achtergronden en beweegredenen.
    Het etiket zegt meer over de etikettenplakker.

Comments are closed.