Door Lisa Herzog (Rijksuniversiteit Groningen)

De Hongaars-Amerikaanse econoom Karl Polanyi gebruikte de term ‘overzicht’ om een aantal belangrijke vragen te stellen: Begrijpen wij de gevolgen van ons economisch handelen? Begrijpen we hoe het economisch systeem middelen verschaft om de behoeften van alle leden van de samenleving te vervullen? En begrijpen we hoe het daarin kan falen?

Vandaag, in onze geglobaliseerde economie, hebben we dat overzicht niet. We hebben vaak geen idee wie bijdraagt aan de productie van bijvoorbeeld de kleren of elektronische artikelen die we kopen (tenminste voor producten zonder fair trade label). Soms hebben we een vermoeden dat de arbeidsomstandigheden niet erg goed kunnen zijn geweest, anders is de lage prijs niet te verklaren.

Economische systemen worden vaak onderverdeeld in markteconomieën en planeconomieën. Planeconomieën proberen overzicht te bewaren en wijzen goederen en diensten toe via een gecentraliseerd beleid. Maar zoals bekend heeft dit niet goed gewerkt. Individuen en bedrijven hadden geen prikkel om waarheidsgetrouw aan de staat te rapporteren. 

In markteconomieën speelt het prijsmechanisme een sleutelrol: via prijzen worden goederen en diensten efficiënt toegewezen, tenminste als de markten goed gereguleerd zijn. Maar de prijs die je betaalt (pardon the pun), is dat het economische systeem ondoorzichtig wordt voor de deelnemers.

Wij hebben geen overzicht, en daardoor kunnen we geen verantwoordelijkheid nemen voor de gevolgen van onze economische daden. Ondertussen worden we allemaal medeplichtig aan de uitbuiting van andere mensen en de natuurlijke omgeving. Hoewel planeconomieën niet het antwoord kunnen zijn, hebben we meer ‘overzicht’ nodig: manieren om te begrijpen wat het eigenlijk is dat we doen. In het licht van de technologische mogelijkheden van vandaag verdient Polanyi’s idee een heroverweging!

Verder lezen?

Polanyi, K. (1944). The great transformation. Boston: Beacon.

Vond je dit een goed artikel? Bij Nader Inzien zet zich in voor de verspreiding van serieuze filosofische kennis en analyse. We kunnen het platform draaiende houden dankzij de inzet van vrijwillige auteurs en redacteuren en de steun van lezers zoals jij. Word daarom vriend van BNI of steun ons met een donatie.

Meer:

Volg ons op

TwitterInstagramFacebook

Op de hoogte blijven per mail?

Wanneer wil je een e-mail ontvangen?

Steun ons

Doneer Word vriend

3 Comments

  1. Dat het in de markteconomie alleen maar over de laagste prijs gaat, is een achterhaald vooroordeel. Zelf heb ik jarenlang onderzoek gedaan naar de ranking van klantwaarden van producten, diensten en leveranciers, in vele markten. De prijs is nooit doorslaggevend en is slechts een van de wel 50 dominante factoren voor keuzevraagstukken. Het gaat vooral om vele waarden, randvoorwaarden, behoeften, wensen, eisen, criteria die afnemers en consumenten hanteren, instrumenteel en emotioneel, naast de prijsstelling.
    Het is de opgave in de markteconomi e hieraan te voldoen, en voor een concurrentiepositie is het noodzakelijk dat beter te doen dan je concurrenten. Dat niet iedere professional en manager zich hiervan bewust is, is mij decennialang duidelijk. Sommigen kijken graag naar een gewenste wereld die simpel, overzichtelijk en gemakkeijk hanteerbaar is, zonder veel inspanning. De succesvolle spelers in de markteconomie hanteren een uitgebreide katalogus aan doorslaggevende succesfactoren voor groei en continuiteit. En sturen daarop. Hier ligt voor veel organisaties, profit en non profit, nog een enorm potentieel.

  2. Maar wat Polanyi’s idee (anders dan wat voor economie het niet moet zijn) dan is, wordt helaas niet uit de doeken gedaan.

  3. Practhige, beknopte verwoording van dit kerninzicht van Polanyi! Ik denk dat Herzogs interpretatie van Polanyi een mooie invalshoek suggereert voor een andere klassieke tekst over gebrek aan “overzicht”: Jürgen Habermas’s 1985 essay, “Die Neue Unübersichtlichkeit: Die Krise des Wohlfahrtsstaates und die Erschöpfung utopischer Energien”. Het gebrek aan overzicht ondermijnt vaak de motivatie om idealen na te streven – of leidt tot activisme zonder begrip, wat minst zo gevaarlijk is.

Comments are closed.